درآمدهای نفتی به کار اقتصاد ایران نمی آید
علی رشیدی – رییس انجمن اقتصاددانان
ارزش ریال در ابتدا بر پایه نقره تعیین شده محتوای ریال در رابطه با نقره ای که درش هست سنجیده می شود یعنی ارزش طلا در مقابل نقره و ریال دربرابر لیره استرلینگ سنجیده و نرخ لیره-قران بدست می آید. ۱ لیره در سال ۱۹۱۴ برابر با ۷۴/۶۱ قران ارزش داشت. اما از ۱۹۱۴ به بعد در ظاهر ایران در موازنه پرداخت ها کسری داشته است. این در حالیست که تمام آمار و ارقام ها نشان می دهد که ایران واردکننده طلا بوده است و در آمار تجارت خارجی صادرات ایران از وارداتش بیشتر بوده بعلاوه حضور دو نیروی روس و انگلیس در ایران موجب شده تا پول های بسیار زیادی خرج کنند و درآمد ارزی ما بالا برود.
دلیل کاهش نرخ قران نسبت به لیره سقوط کاهش ارزش نقره در بازارهای جهانی و سقوط ارزش پول ایران از محتوای نقره آن بوده است به همین دلیل بعد از ۱۹۲۱- ۱۳۰۰ همراه با عوض شدن حکومت در ایران، رفتن به سمت پایه طلا اساس کار قرار میگیرد بنابراین در سال ۱۳۰۷ دولت بانک ملی را تأسیس و طلا را پایه پول ایران قرار می دهد. علاوه بر اینها سیاست ها و برنامه هایی را پیش میگیرد که یک نوع توازن ارزی بوجود آید. با وجود برنامه های عمرانی، صنعتی و ایجاد ۱۲۸ کارخانه که لازمه همه اینها واردات ماشین آلات و آهن میباشد نوسانات نرخ ارز در دوره ۱۳۰۷ تا ۱۳۲۰ به زیر ۹ درصد بوده است. که در این دوره صادرات کالاهای کشاورزی در دستور کار قرار میگیرد و سیاست دولت کنترل و هدایت واردات و کنترل و هدایت درآمدهای ارزی به طرف ورود کالاهای صنعتی بود.
در شهریور ۱۳۲۰ با بهم ریختن اوضاع سیاسی و اقتصادی مملکت کنترل واقعی روی برنامه های اقتصادی و سیاسی عملاً وجود نداشت که این وضع تا ملی شدن صنعت نفت که درآمد نفت قطع میشود ادامه دارد اما در آن دوره سیاستهایی برای تشویق صادرات و کنترل واردات اعمال میشود. اما با این وجود نرخ ارز روز به روز افزایش می یافت که در این زمان نرخ توافقی صندوق بین المللی پول راهنمای سیاست های ارزی ایران شد.
در سال ۱۹۴۴ که صندوق بین المللی پول بوجود می آید ایران یکی از ۴۴ کشور مستقلی بوده که در دنیا وجود داشته و صندوق نرخ ۷۶/۷۶ برای پول ایران تعیین کرد. این تغییر نرخ بطور موثر از ۳/۳۲ به ۷۶/۷۶ در ۱۹۵۷ اجرا شد. هدف از تغییر نرخ این بود که یک درآمد ریالی برای ایران ایجاد شود که بتواند به واحدهای صنعتی و تولیدی وام بدهند پایه انقلاب صنعتی ایران از ۱۳۳۷ با تغییر نرخ برابری ایران با دلار بود که تا ۱۳۵۱ ادامه پیدا می کند که انقلاب نفتی اوپک بدلیل جنگ ۶ روزه اعراب و اسراییل و تحریم نفتی اروپا اتفاق افتاد.
قیمت هربشکه نفت از ۹۴/۱ سنت شروع و تا ۸۰/۴ رسید در نتیجه با ۴ برابر شدن قیمت نفت درآمد ایران هم ۴ برابر شد و با این درآمد بالا مقامات بفکر بالا بردن ارزش پول افتادند ۶/۶۸ ریال را بعنوان ارزش پول ایران تعیین می کنند که این نرخ تعادلی بازار بود چرا که نرخ ارز بازار آزاد از بانک ملی ارزانتر بود. و تا ۱۳۵۵ ادامه داشت. تا قبل از انقلاب ذخیره ارزی ایران در بانک های خارجی ۵/۱۳ میلیارد دلار بود که بعد از جریانات ۱۳ آبان کارتر این حساب ها را مسدود کرد بنابر این ارز بازار آزاد بالا رفت. ۱۰ سال بعد از انقلاب نرخ ارز همچنان ۶/۶۸ بود در حالیکه در بازار آزاد ۱۳۵ تومان بود. در سال ۷۰ دوره بعد از جنگ و زمان بازسازی و دوره نیاز شدید به واردات ما ۸ نوع نرخ ارز داشتیم نرخ رسمی، آزاد، خدماتی، تعادل، ترجیحی، شناور بانکی و نرخ رقابتی. با این اوصاف در همین سال داستان تک نرخی شروع میشود ولی در ۷۱ کم کم شکل میگیرد فایده تک نرخی شدن این است که حداقل هزینه کالاهای وارداتی را برای جامعه و دولت مشخص میشود و کلا رقابت را واقعی تر و از هدر رفتن اموال و دارایی ها جلوگیری می کند.
نرخ ارز دولتی در سال ۸۰ =۱۷۵ تومان
در سال ۸۱= ۷۹۵ تومان
۸۲ = ۸۲۸
۸۳ = ۸۷۱
۸۴ = ۹۰۲
۸۵ = ۹۱۹
۸۶ = ۸۲۸
۸۷ = ۹۵۷
۸۸ = ۹۸۳
۸۹ = ۱۰۳۶
۹۰ = ۱۱۰۰
۹۱ = ۱۲۲۶ در بهار ۹۱ متوسط نرخ در بازار ۱۷۵۹ تومان بوده که خود نشاندهنده افزایش تقاضای دلار در بازار نسبت به عرضه آن است.
تغییرات و نوسانات شدید دلار در چند ماه اخیر جنبه داخلی ندارد بلکه با تحریم بانک مرکزی انگشت خود را بر روی کل نقل و انتقالات گذاشته اند بنابراین دسترسی ایران به طلاها و ذخایر ارزی غیر ممکن است. هنگامی که سوئیفت را قطع می کنند نقل و انتقالات بین حساب های افراد در بانک های مختلف قطع و بیشتر پرداخت های بین المللی مختل و با اینکار با کاهش دلار مواجه میشویم که این مقدار دلار هم بدست یک نفر کنترل میشود آن هم با باز و بسته کردن شیر بازار را در دست خودش نگه میدارد.
