هوا آن چنان سرد است که لحظه اي بيرون آمدن و قدم زدن ناممکن است، اما هستند کساني که زير پتوهايي کهنه و پاره، در حالي که چشمانشان به روشنايي پنجره خانه اي است که گرما و استکاني چاي داغ را يادآوري مي کند، خيره است. آنها در انتظار مرگ نشسته اند، که هر چه باشد از اين سرماي جان سوز، بهتر است.
اين ها زائدات دنياي صنعتي هستند، شهره به کارتن خواب ها. زمستان اگر براي همه نشان از آمدن ننه سرما و وعده رسيدن بهار دارد، براي اينان پيام آور مرگ است. عمر اينان از اين زمستان است تا آن زمستان. حتي پرنده ها هم از شر اين سرما کوچ مي کنند، اما اينان جايي جز کارتن هاي خيس و گوشه يخ زده کوچه اي، براي مردن نمي يابند.
ديگر عادت کرده ايم به شنيدن اخباري تکراري مرگ اين کارتن خواب ها. تيتر خبرها جانکاه است: 92 کارتن خواب از ميان شعله هاي آتش نجات يافتند. مرگ 2 کارتن خواب در حادثه عمدي آتش سوزي گرمخانه المهدي. جسد يک مرد 60 ساله در خيابان صادقيه تهران کشف شد. اين خبرها را بگذاريد در کنار ديگر خبرهاي از اين دست تا عمق فاجعه را دريابيد. فقط جسد 230 کارتن خواب تنها در ارديبهشت ماه امسال که هواي سردي هم نداشت در ويرانه ها جمع آوري شدند.
بر اساس آمارهاي موجود بين 1500تا 2000 کارتن خواب بي خانمان با مشخصات کامل در تهران وجود دارد، که اگر بي خانمان هاي بي نام را هم بر آنان بيفزاييم، و شهرستاني ها را، آمار به ده ها هزار نفر مي رسد؛ و از بين اينان به گفته موسي الرضا ثوروتي يکي از اعضاي کميسيون اجتماعي مجلس، فقط در شهر تهران هر شب 15 نفر مي ميرند. البته اين آمار رسمي است و آمار غيررسمي هميشه چندين برابر است.
گرمخانه و مردم ناراضي
وقتي اين آمار رو به ازدياد نهاد، مسئولين امر برآن شدند تا جايي براي اينان در نظر گيرند. اولين اقدام احداث چادرهايي براي اسکان آن ها بود که البته نتوانست جلوي مرگ و مير اينان را بگيرد. بعد مسئولين گرمخانه هاي ثابتي را تاسيس کردند که البته تبعات زيادي هم داشت؛ که مهم ترين آن اعتراض ساکنين آن مناطق بود. به طوري که وقتي گرمخانه المهدي آتش گرفت و 2 نفر به کام مرگ فرستاده شدند و 92 نفر هم به تصادف جان سالم به در بردند، شايعاتي پيرامون عمدي بودن اين حادثه و دخالت اهالي محل شنيده شد. حتي يکي از نگهبانان شب که در محل حضور داشت در مورد علت وقوع حادثه گفت: يک شئي آتشين را ديدم که به طرف مرکز المهدي پرتاب شد و پس از مدتي شعله هاي آتش از اين مرکز شعله ور شد.
مديرعامل سازمان آتش نشاني و خدمات ايمني شهر تهران نيز در گفت و گو با خبرگزاري مهر، با اشاره به اينکه در بررسي هاي اوليه رد پايي از عمدي بودن اين حادثه به چشم مي خورد، افزود: ساعت 2 و 9 دقيقه بامداد وقوع حريق در گرمخانه المهدي را به سازمان اعلام کردند و در پي آن نيروهاي آتش نشان در محل حاضر شدند و با کمک مددکاران و پرسنل اين مرکز جان 94 تن از حادثه ديدگان را نجات دادند. البته 2 نفر در اين حادثه جان باختند.
اما اين اولين بار نبود که اين حادثه اتفاق مي افتاد. سال گذشته نيز به گزارش شهرداري تهران 2 گرمخانه توسط برخي از معترضان به آتش کشيده شد.
خانم ر– الف يکي از اهالي پارک الهمدي نبش بلوار آيت الله سعيدي که يکي از گرمخانه هاي تهران درآنجا واقع است، نارضايتي خود را اينگونه ابراز مي کند: "اکثر اين بي خانمان ها معتاد هستند و بي پول. پس شروع مي کنند به زورگيري. اينجا فرزندانمان امنيت ندارند. حتي يکي دوبار جلوي خود مرا هم گرفتند." علي پسرش نيز مي گويد: "از موقعي که اين ها اينجا آمدند يک بازار خوب فروش جنس ايجاد شده است و تبديل به پاتق معتادان و قاچاقچيان شده است."
اينها اغلب مهاجران شهرستاني و کارگران فصلي هستند که مجردند و البته معتاد و اين خود خطر بزرگي براي اهالي هر منطقه است. همچنين شمار مبتلايان به ايدز و هپاتيت بين اين افراد زياد است. رسول خادم عضو شوراي شهر تهران، تعداد کارتن خواب هاي مبتلا به ايدز و هپاتيت را بالغ بر 80 نفر مي داند که اکثرا در مراکز بهزيستي و مرکز نگهداري موقت اسلام شهر نگهداري مي شوند و اين موجب نگراني اهالي اسلام شهر شده است. اما کار موقعي سخت مي شود که برخي از کارتن خواب ها زنان هستند و از آنجا که تعدادشان کم است، نمي توان برايشان ساختماني جدا تاسيس کرد.
چه بايد کرد؟
اما چگونه مي توان با اين معضل بزرگ مبارزه کرد، تا ديگر شهرهاي ما شاهد جنازه هاي انسان هاي بي سرپناهي نباشد که از سرما و از بيماري هاي گوناگون تلف مي شوند؟ براي يافتن راه حل، ستادي به رياست استانداري با عضويت چندين دستگاه عريض و طويل اعم از دادگستري، سازمان زندان ها، کميته امداد، شهرداري، هلال احمر، بهزيستي، وزارت رفاه، وزارت بهداشت و درمان، نيروي انتظامي و... تشکيل شده که بودجه اي 2 ميليارد توماني نيز در اختيار دارد. اين بودجه توسط دولت قبلي در اختيارش تامين شده، و به اين نيت که شايد اين زشتي از چهره شهر بزرگ تهران زودوده شود.
شهرداري تهران نيز ابتدا چادرهايي موسوم به گرمخانه برپا کرد و سپس اقامتگاه هاي دائمي را به راه انداخت. محمدرضا فردين، مدير امور آسيب‌هاي اجتماعي شهرداري تهران در اين رابطه به خبرگزاري ايسنا گفته است که 4 مرکز جديد براي نگهداري از يک هزار کارتن خواب فعال خواهند شد. چندي پيش ايسنا به نقل از فردين گزارش کرده بود که در بيش از يک سال گذشته حدود 77 هزار و پانصد نفر بي خانمان به گرمخانه هاي تهران مراجعه کرده اند که حدود 44 هزار نفر از آنها بي‌خانمان هايي هستند که امسال [1384] از خدمات گرمخانه استفاده کرده اند.
رسول خادم رييس کميسيون فرهنگي اجتماعي‌شوراي اسلامي شهر تهران هم درباره اقدامات شهرداري تهران در اين باره مي گويد: شهرداري تهران ازاول آبان ماه امسال با ايجاد سه گرمخانه جديد نسبت به جمع‌آوري خيابان خواب ها اقدام کرده است.
وي ضمن اعلام اين خبر که نخستين گرمخانه داراي "سازه ثابت" کارتن خواب ها افتتاح شد،
مي افزايد: اولين گرمخانه با سازه ثابت با ظرفيت بيش از ۲۵۰ نفر در منطقه ۱۶ شهرداري تهران افتتاح شد. بدين ترتيب با دو گرمخانه موجود ارائه خدمات شبانه به کارتن خواب ها و بي خانمان ها به بيش از ۴۵۰ نفر افزايش مي يابد.
مديرکل آسيب هاي اجتماعي شهرداري تهران نيز با تاکيد بر اينکه زمستان امسال هيچ کارتن خوابي در سطح خيابان ها نمي خوابد، مي گويد: بزودي شهرداري تهران چندين مرکز نگهداري موقت و گرمخانه با سازه ثابت ايجاد مي کند و به عنوان مديريت شهر با همکاري ديگر دستگاه ها و نهادها، امر ساماندهي کارتن خواب ها را سرعت خواهد بخشيد.
سازمان بهزيستي بودجه ندارد
اما شهرداري تهران فقط بين 20 تا 25 روز مي تواند کارتن خواب ها را نگه دارد و بعد از آن بايد آن ها را تحويل سازمان بهزيستي، به عنوان متولي اصلي اين امر دهد. اما ظاهرا سازمان بهزيستي با کمبود بودجه [بودجه اين سازمان براي اين امر 60 ميليون تومان است که به گفته صمدي مديرکل بهزيستي تهران اين بودجه فقط توانسته 90کارتن خواب را پوشش دهد] روبرو است و تا کنون حتي نتوانسته آن ها را از مرکز موقت اسلام شهر تحويل بگيرد. مرکزي که متعلق به شهرداري است و 250 بي خانمان را در خود جاي داده است. از بين اينها 207 نفر بايد تحويل سازمان بهزيستي مي شدند، ولي اکنون بيش از 8 ماه است که همچنان در آنجا سکونت دارند. اينگونه بود که وزارت بهداشت نيز به بهانه کمبود نيرو کمک هاي خود را به 72 تن از بي خانمان هايي که مبتلا به ايدز و هپاتيت هستند و در اين مرکز سکونت دارند قطع کرد. چنين است که اکنون اين مرکز در اسلام شهر به عنوان يک خطر محسوب مي شود و نگراني هايي را براي اهالي آنجا موجب شده است.
همچنين به گزارش ايسنا دکتر محمدرضا واعظ مهدوي معاون سياستگزاري و برنامه ريزي وزير رفاه مي گويد: از مجموع ۴ ميليارد تومان اعتبار پيشگيري از آسيب هاي اجتماعي در تبصره "۱۵" قانون بودجه وزارت رفاه حدود ۵۰۰ ميليون تومان براي ساماندهي گروه هاي بي خانمان اختصاص داده شده است.
البته به اعتقاد وي اين مبلغ جوابگوي نياز کشور نيست و به هر حال مقرر شده که به ازاي هر نفر نگهداري افراد بي خانمان و کارتن خواب حدود ۲۵۰۰ تومان پرداخت شود. معاون سياستگزاري و برنامه ريزي وزير رفاه مي افزايد: طبق برآورد انجام شده و تقاضاي سازمان بهزيستي مبلغ ۶۰۰ ميليون ريال براي پرداخت به بهزيستي استان تهران و تحويل کارتن خواب هاي مستقر در مرکز اسلامشهر تامين اعتبار شده است.
واعظ مهدوي اضافه مي کند: با توجه به حضور شمار زيادي از کارتن خواب هاي در انتظار ساماندهي در مرکز اسلامشهر، با احتساب ۲۵۰۰ تومان براي هر نفر، ماهانه حدود ۱۵ ميليون تومان اعتبار مورد نياز است؛ بنابراين اين اعتبار تنها نياز ۴ ماه را تامين مي کند.
کارتن خواب به جاي دانشجو
حالا، و بعد از به بن بست رسيدن همه برنامه ها، بزرگترين مركز فناوري اطلاعات و ارتباطات تهران [شهيد رجايي] كه با صرف صدها ميليون تومان در پر جمعيت ترين منطقه شهر [منطقه 16] راه اندازي شده بود، چندي است به دستور معاونت اجتماعي شهرداري تهران تخليه شده تا کارتن خواب ها و معتادين و کودکان خياباني جايگزين دانشجويان اين مرکز شوند. کاري که در هر حال، درست ترين راه حل نيست.
به هر تقدير کارتن خواب ها و بي خانمان هاي شهرمان همچنان در بلاتکليفي به سر مي برند. البته آن ها به فلاکت، انگار، عادت کرده اند. آن ها عادت کرده اند صداي شادي خانواده هايي را که کنار شومينه گرم روي مبل هاي مدلي لويي شانزدهم لم داده اند، بشنوند و در انتظار مرگ باشند. اما مرگ نيز، پذيراي اينان، نيست، و حداقل نه بهنگام
