این جشن که یادآدور مهر است و آیینی کهن و نمادی از چیرگی نور و روشنایی بر ظلمت و تاریکی از دیرباز اهمیت وِیژه ای نزد ایرانیان داشته است
در این جشن احترام به بزرگان همواره مورد توجه قرار می گیرد و سفره های ایرانی با نمادهایی سرخ که سمبلی از عشق و دوستی و مهر ایرانی هستند رنگین می شوند و آجیل این جشن با دانه هایی متنوع نمادی از زیبایی و ارزشمندی تنوع و گوناگونی در کنار یکدیگر است
ایرانیان در گذر از هزاره ها همچنان این روز را که یادآور آیین مهر این دیرپاترین اندیشه معنوی در جهان است پاس داشته اند و بجاست که نسل امروز و فردای این سرزمین نیز در حفظ , تداوم و بالندگی هر چه بیشتر جشنها و شادیهای ایرانی بکوشند چرا که به باور پیشنیان ما خدامند مردمان را آفرید و شادی را برای آنان آفرید و این خود نشانی است از تمدنی که همواره شادی مهمترین بخش و بارزترین نشانه آن بوده است و می باید در هر شرایطی , هر چند که موانعی در راهش باشد تداوم یابد
به این امید که تمامی مردمان ایران زمین در این شب شاد باشند و تاریکی های قلب و زندگی خود را به روشنایی فردای سپرده و ایرانی سراسر شادی و سرفرازی را با یکدیگر بسازند
یلدایتان شاد و ایرانمان آباد
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
مهر رخشا، نكوترين چهر است / شب يلدا تولد مهر است / چونكه از روز اول دی‌ماه / روز گردد بلند و شب كوتاه / گرچه يلدا شب دی آمده است / نيست پيدا كه از كی آمده است؟ / اين همايون شب خيال‌انگيز / هست در آخرين شب پاييز / بيخ و بن در حماسه گستردست / در نهادش حماسه پروردست / لفظ يلدا اگرچه سريانی‌ست / شب مهرآفرين ايرانی‌ست / به دری معنی‌اش بود زادن / زندگانی به ديگری دادن / اين شب تيره و بلند و دراز / صدفی هست پر ز گوهر راز /...
درخت سبز يلدا كجاست؟
هنوز مشخص نيست لغت يلدا چه زمان و چگونه به زبان پارسی راه يافته است. اما گروهی از مورخان بر اين باورند كه شايد شكنجه ها و بدرفتاری هايی كه با مسيحيان صورت می گرفت آنها را به سوی ايران در زمان ساسانيان روانه كرد و اين گروه با مهاجرت به اين سرزمين اين لغت را در زبان پارسی جای دادند.اما بحث اصلی يعنی جشن اين روز در اين سرزمين رواج داشت و در بسياری از فرهنگ های باستانی برگرفته از فرهنگ پارسی در اين روز پيروزی نور بر تاريكی جشن گرفته می شد.چهار هزار سال پيش در مصر تولد مجدد حيات را در اين شب و سپس به مدت ۱۲ روز كه از ۱۲ حالتی كه از خورشيد در ماه های مختلف گرفته شده بود، جشن می گرفتند.پارسيان نيز در زمان فرمانروايی زرتشتيان با تشريفات خاص مذهبی اين روز را گرامی می داشتند. در متون و كتاب های قديمی درباره اين روز آمده است: «آخرين روز ماه آذر پارسی كه اهريمن از اهورامزدا شكست می خورد كه روز تولد خورشيد است و به خرم روز نيز معروف است.»«هتر اليزابت پترسون» محقق زرتشتی از دانشگاه بالتيمور می نويسد: بر اساس اعتقاد زرتشتيان آتش بايد در تمام شب بسوزد تا اهريمن مغلوب شود و افراد خانه ضمن جشن و سرور برای در امان ماندن محصولات از سرما، دعا كنند.
با اينكه بسياری از مراسم اين جشن در طول ساليان دراز از ميان رفته اما بر اساس مدارك موجود در اين روز پادشاهان ساسانی با تن پوش های سفيد مانند افراد عادی با ترك طبقه خود در ميان مردم عادی حاضر می شدند و شاه بدلی كه از ميان مردم انتخاب ميژشد در خيابان های شهر قدم می زد.
در دوران قديم مصری ها نيز به مانند ايرانيان در اين روز جشن فصل بذر را برپا می كردند كه با الهام از اين جشن ايرانی مصری ها خانه هايشان را تزئين می كردند و جنگ و خشونت در اين روز فراموش می شد، همه در كنار هم جمع می شدند. پولدار و فقير و برده ها و از نكات جالب اين مراسم اين است كه فرزندان در اين روز سرپرست خانه بودند و در همين حال تا صبح شمع روشن می كردند تا تاريكی و ظلمت فرار كند.با ظهور مسيحيت و اعلام روز تولد حضرت عيسی به عنوان مهمترين جشن مسيحيان اين دو جشن يعنی يلدا و تولد مسيح در يك روز جشن گرفته می شد. اين محقق زرتشتی می نويسد: با پيروزی اسلام در سرزمين پارس و شرايط حاكم بر ايران در سال های نخست، بسياری از جشن های پارسی به فراموشی سپرده شد. در حال حاضر شب چله به يك جشن اجتماعی بدل شده كه اقوام و دوستان در كنار هم جمع می شوند و ميوه های خشك و تازه زمستان در اين مراسم خورده می شود. مردم دعا می كنند تا سرما محصولات آنها را از بين نبرد.كليمی های ايران كه دارای تمدن قديمی هستند شب چله را با جشن درخت خود كه همزمان با يلدا است جشن می گيرند و اين جشن بسيار نزديك به شب چله است.شمع ها روشن و ميوه های مختلف در جشن چيده و گوشت خاصی طبخ می شود.در جنوب روسيه نيز جشن های بسيار نزديك شبيه شب چله برگزار می شود. نان های شيرين به شكل حيوانات و انسان چيده می شود، آتش روشن می كنند و به دور آن می رقصند.يكی از محققان دانشگاه بالتيمور در معرفی شب يلدا می نويسد: يلدا يك جشن است. با اينكه سال نو پارسی در مارس آغاز می شود، اما در اين روز برای گراميداشت طولانی ترين شب سال افراد دورهم جمع می شوند. اين سنت از زمان زرتشت پيامبر بر جای مانده است. هر چند كه در طول قرن ها بسياری از جشن های زرتشتيان تغيير كرده و در حال حاضر ۳۰۰ هزار زرتشتی كه در هند و ايران زندگی می كنند برخی از جشن های زرتشتيان را برگزار می كنند.يلدا در پاكستان و هند و در واشنگتن و شمال آمريكا از طرف زرتشتيان جشن گرفته می شود. در جشن شب يلدا كه سال گذشته در واشنگتن برگزار شد بسياری از زرتشتيان پارسی، هندی و پاكستانی تا طلوع خورشيد با گوش دادن به موزيك های ايرانی به پايكوبی پرداختند.سال گذشته يكی از محققان زرتشتی در شب يلدا خطاب به مدعوين گفت: چقدر از مردم حاضر در اينجا درخت كريسمس را آماده كرده اند؟ تعدادی دست بالا رفت. سپس پرسيد چند تن درخت يلدا را تزيين كرده اند، مدعوين متعجب شدند برخی خنديدند. اين محقق با تندی گفت اين چيزی است كه شما بايد داشته باشيد: «درخت يلدا». زيرا درخت كريسمس از درخت يلدا گرفته شده است. وی سپس ادامه داد كه در دوران پارس باستان در شب يلدا درخت سبزی را تزيين می كردند كه نشانه سبزی هميشگی باشد. يعنی روز تولد خورشيد. دختران جوان آرزو می كردند و لباس های بافته شده از نقره را به دور درخت می بستند تا به خواسته خود برسند اما اين رسم آرام آرام تغيير كرد.زيرا مسيحيان و پاپ لئو در قرن چهارم برای از بين بردن اين سنت تلاش كردند و سرانجام پيروز شدند.همزمانی تولد مسيح با شب يلدا سبب شد كه اين دو جشن با هم برگزار شود ولی به تدريج با تغيير مداوم تاريخ، زمان آن تغييركرد. در قرن هيجدم «لوتران» آلمانی با اقتباس از درخت يلدای پارسيان درخت كريسمس را به جمع تزيينات شب تولد مسيح آورد.با رواج اسلام در ايران، زرتشتيان مدت ها در خفا مراسم خود را برگزار می كردند تا حدی كه بسياری از سنت ها به دليل مخفی شدن اين جشن منسوخ شد و در بسياری از نقاط مانند پاكستان و هند اين رسم بسيار كم رنگ شده اما در ايران هنوز پا برجاست.به قولی شب يلدا زمان تولد مهر يا ميترا است. طرفداران قوم آريا در ايران وهند و اروپا اين شب را با كمی تغييرات در سنت ها جشن می گيرند. درابتدای شب اقوام و گروه های مختلف مردم گردهم جمع می شوند با روشن كردن آتش ميوه های فصل زمستان و ميوه هايی را كه در طول تابستان خشك كرده اند می خورند و دعا می كنند و شعر می خوانند.
در حال حاضر تمامی مسيحيان جهان كه آماده برگزاری جشن كريسمس هستند شب يلدای ايرانی را نيز با جمع شدن در كنار هم و ايجاد فضای آرام جشن می گيرند و به صبح می رسانند.
شرق اول دی ١٣٨٢
ترجمه نيكی محجوب:
منبع: Greenbelt Interfaith News Heather Elizabeth Peterson University Baltimour
Winter Solstice
***
شب يلدا تولد مهر است
مهر رخشا، نكوترين چهر است
شب يلدا تولد مهر است
چونكه از روز اول دی‌ماه
روز گردد بلند و شب كوتاه
گرچه يلدا شب دی آمده است
نيست پيدا كه از كی آمده است؟
اين همايون شب خيال انگيز
هست در آخرين شب پاييز
بيخ و بن در حماسه گستردست
در نهادش حماسه پروردست
لفظ يلدا اگرچه سريانی‌ست
شب مهرآفرين ايرانی‌ست
به دری معنی‌اش بود زادن
زندگانی به ديگری دادن
اين شب تيره و بلند و دراز
صدفی هست پر ز گوهر راز
ره به اسطوره برده آغازش
پر از اسطوره‌ها بود رازش
همچو تاريخ ما، كهنسال است
مهر و شادی و جذبه و حال است
در طلوع و غروب، رنگ سپهر
میشود سرخ، رنگ مكتب مهر
صبح و شب، چون سيه خورد به سپيد
رنگ قرمز بياورند پديد
آن سپيد و سياه رازآلود
بوده و هست و باز خواهد بود
اين دو در روزگار سرمدی‌اند
خود نمادی ز خوبی و بدی‌اند
تا جهانست، نيك و بد هستند
اين دو همزاد، تا ابد هستند
زانكه از روز خلقت عالم
هر دو گوهر پديد شد با هم
كه از آغاز در ستيز بدند
سخت در جنگ و در گريز بدند
در پی اين نبرد بی‌پايان
گاه اين چيره میشود گه آن
گاه شب آيد و زمانی روز
گاه آن، گاه اين شود پيروز
سرخ رنگی است زين نبرد و ستيز
كه در آيين مهر هست عزيز
خوان يلدا كه خوان ايرانيست
اين شب آماده بهر مهمانيست
ميوه بر آن نهند و شيرينی
با دگر خشكبار آيينی
آنچه سنت بود در اين شب تار
خوردن هندوانه هست و انار
زانكه اين هر دو سرخ و گلفامند
ميوه‌ی لعل فام ايامند
هر كه او راه مهر را سپرد
شب يلدا از اين دو ميوه خورد
تا گرامی بدارد اين شب را
شب يلدای پر ز كوكب را
مهر، پيوند مردمان و خداست
مهر، پيمان مردمی و وفاست
مهر، نيرو و نور و آزادی است
مهر، پاكی و نيكی و شادی است
دوستی هست و مهر ورزيدن
همه را بيشتر ز خود ديدن
به خدا و به خلق دل بستن
عهد و پيمان خويش نشكستن
مظهرش حلقه‌ای چو خورشيد است
كه نشان از وفای جاويد است
اينك اين حلقه‌ی خجسته اثر
هست آذين دست هر همسر
كيش مهر است بر چنين بنياد
بر چنين پايه‌ی خجسته نهاد
گرچه آيين مهر از ايرانست
گرچه ميراثی از نياكانست
گرچه آغاز و اصلش از ما بود
دين گسترده در اروپا بود
قرنها مهر در اروپا ماند
ساليان دراز بر جا ماند
دين عيسا پس از سه قرن، گذشت
دين رسمی روم و يونان گشت
پيش از آن كيش مهر فرمان راند
همه جا دوستی و مهر افشاند
آنهمه رسم و سنت و آيين
رفت در تار و پود دين نوين
مهر تاثير در مسيحا كرد
بس اثرها به دين عيسا كرد
پرتو كيش مهر چون كم شد
زايشش زان پور مريم شد
كه به‌نام كريسمس ماندست
در جهان نور و شادی افشاندست
پاپ با آن ردای قرمزرنگ
خود نماديست زان كهن فرهنگ
رخت بابانوئل همان رنگ است
با پگاه و پسين هماهنگ است
حلقه‌ی مهر و شمع و كاج و سرود
از نشانهای كيش مهری بود
كه كنون در كريسمس برجاست
ژرف بنگر كه ريشه‌ها ز كجاست
نام يكشنبه‌ی مسيحی نيز
هست گويای نام مهر عزيز
رونق از كيش مهريان چون كاست
خويشتن را مسيحيت آراست
بين اين هر دو، ژرف پيونديست
بستگی‌های گوهر آكنديست
زايش مهر و عيسی مريم
هست آغاز دی، مقارن هم
دو تولد به هم چه نزديكند
نوربخش شبان تاريكند
آنهمه رسم و شيوه و رفتار
يافت در عيسويت استمرار
شب يلدا اگرچه پيشتر است
عمر آن در زمانه بيشتر است
پيشتر بودنش بجا و نكوست
چونكه پيشينه تقدم از اوست
