متن سخنرانی عباس امیرانتظام در پذیرش جایزه جهانی حقوق بشر برونو کرایسکی - ژانویه 1998
تاريخ: 1385/11/30 دريافت فايل 1 دريافت فايل 2
خوانندگان محترم.
متن سخنراني اينجانب كه توسط آقاي دكتر عبدالكريم لاهيجي به نمايندگي از سوي اينجانب در مراسم دريافت جايزه حقوق بشر در تاريخ 22 ژانويه 1998 در شهر وين ايراد گرديد، هم اكنون در سايت اينجانب جهت آگاهي هموطنان عزيز منتشر مي‌گردد.
در اين متن توجه خوانندگان عزيز را به پيشنهادات سازنده اي كه ده سال پيش براي اولين بار جهت حل معضلات سياسي موجود در كشور عزيزمان ايران از سوي يك زنداني وطن پرست مطرح گرديد، جلب مي نمايد.
قابل توجه اين كه اين نظرات پيشنهادي سالها بعد توسط تعداد ديگري از متفكران به اشكال متفاوت در فرصتهاي مختلف به عنوان تنها راه حلهاي سياسي مطرح و مورد پيگيري قرار گرفته اند.
عباس امير انتظام
29 بهمن 1385
متن سخنرانی آقای عباس امیرانتظام
در پذیرش جایزه جهانی حقوق بشر برونو کرایسکی
وین، 22 ژانویه 1998
آقای رئیس، عالیجنابان، خانمها و آقایان
برای من جای بسیار خوشوقتی و افتخار است که از سوی بنیاد دکتر برونو کرایسکی نامزد دریافت جایزه جهانی حقوق بشر در نهمین دوره آن شده ام. هزاران مبارز حقوق بشر در سراسر جهان هستند که همه چیز، حتی جان خود، را در این راه داده اند که بیش از من سزاوار این افتخار هستند. وظیفه خود میدانم که پیش از آغاز سخن، از هیئت محترم داوران، از بنیاد دکتر برونو کرایسکی، از دولت و ملت آزاده اتریش و از کلیه نهادهای حقوق بشر جهانی بخاطر فراهم آوردن امکان این اجتماع سپاسگذاری کنم.
در تمام عمرم، همواره در این اندیشه و تلاش بوده ام که بتوانم برای هم میهنانم و ابناء بشر مفید باشم. دوران خدمت من در دولت موقت پس از انقلاب و متعاقباً 17 سال زندان و مبارزه برای دفاع از حقوق تضییع شده هموطنانم، توفیقی در این راه بوده است.
قرن بیستم، قرن انتقال بوده است. قرن انتقال از دولتهای خودکامه و استثمارگر، به دولت های دموکراتیک. قرن پر حادثه ای که در آن اختناق و تجاوزات حکومتها به حقوق و آزادیهای فردی و اجتماعی از طریق جادوی وسایل مدرن رسانه ای افشاء و در برابر دید و افکار عمومی سراسر جهان قرار داده شد. قرنی که در آن به علت سرعت انتشار خبر و اندیشه های انسانی و مردم گرایانه، ملت های جهان به طور بی سابقه ای بیدار شدند و به همین علت قوانین و مقررات دفاع از حقوق و آزادیهای انسانی شکل گرفت و نهادینه شد.
با وجود تلاش و مبارزه ستایش آمیز گروهی از مردان و زنان آزاده در سراسر جهان برای شناسایی و احترام به حقوق فردی و اجتماعی، و با وجود تصویب اعلامیه حقوق بشر به عنوان یک قانون بین‌المللی و موافقت دولتها در اجرای آن، و با وجود پیشرفت قابل ملاحظه در وسایل رسانه های خبری که همه مردم جهان را از احوال یکدیگر به سرعت آگاه میکند، ما هنوز راه درازی در اجرای کامل این گونه قوانین حفاظت انسان در برابر انسان در پیش داریم، و نیز راه درازی در پیش داریم که این قانون طبیعی زندگی را بقبولانیم که انسان اجتماعی باید آزاد باشد. آزاد در اندیشیدن، آزاد در انتخاب و آزاد در اعمال سلیقه خود، و همه در راستای رسیدن به آرمان خوشبختی اجتماعی.
هنوز در بسیاری از نقاط جهان حقوق و آزادیهای ابتدایی بشری مورد تجاوز و تهدید زورمندان قرار میگیرد و انسانها به خاطر عقایدشان مورد ظلم و ستم واقع میشوند و زندگیشان در معرض خطر قرار میگیرد.
هنوز میلیونها مردم به خاطر دفاع از عقایدشان و اینکه می خواهند در آزادی و احترام زندگی کنند، در زندان‌های قرون وسطایی قرار داده میشوند. هنوز میلیونها کودک نه تنها از نوازش و محبت پدر و مادر برخوردار نیستند بلکه از نظر غذا، بهداشت، پوشاک، مسکن و آموزش در محرومیت به سر میبرند، و در نتیجه آینده مخاطره آمیزی زندگیشان را و بنابراین زندگی نسل آینده . بشریت را تهدید میکند.
هنوز بشر به دلیل جهالت و نادانی با جنگ و خونریزی عقاید و خواسته هایش را بر دیگر همنوعان خود تحمیل می نماید و آنها را مورد استثمار و استعمار قرار میدهد.
هنوز در حالیکه فقر، گرسنگی و بی سوادی بر بخش بزرگی از جهان سایه انداخته، ثروت جهان صرف تهیه تسلیحاتی میشود که برای نابودی بشر به کار میرود.
هنوز ترس از مرگ و عدم وجود امنیت جانی در جهان بیداد میکند و باعث میشود که روزانه هزاران نفر از مردم زحمت کش خانه و کاشانه خود را ترک کنند، آواره و بی خانمان شوند، و برای زنده ماندن دست نیاز بسوی آن کشورهای ثروتمندی که باعث این بیداد‌ها هستند دراز کنند.
هنوز بیماری های بی درمان و کافی نبودن امکانات بهداشتی سالیانه میلیونها انسان موثر و مفید را از چرخه حیات و سازندگی خارج و بشریت را از بهره گیری از توانایی های مغزی و بدنی آنان محروم میسازد.
هنوز بشر با پیشرفتهای عظیم علمی و تکنولوژیکی خود قادر نیست از امکانات طبیعی و خدادادی بطور عادلانه استفاده کند و در محیطی زندگی نماید که قاطبه مردم بتوانند از امکانات متناسب با احتیاجات خود استفاده نمایند.
ما معتقدیم چنانکه در کشورهای جهان از طریق دخالت آزادانه مردم در تعیین سرنوشتشان، حکومتهای مردمی بجود آید و مردم احساس کنند که می توانند خود ضامن انجام خواسته هایشان باشند، صلح و آرامش در آن بخش از جهان برقرار خواهد شد.
ما معتقدیم که صلح و آرامش در همه نقاط جهان به ویژه منطقه خاورمیانه و غرب آسیا، می تواند برقرار شود و باور داریم که زندگی مسالمت آمیز و سازنده کلیه پیروان ادیان الهی و تمدنهای متفاوت در کنار هم امکان پذیر است و همه اختلافات از طریق مذاکره و تفاهم و شناخت بهتر یکدیگر قابل حل هستند.
ما معتقدیم که سازمان ملل متحد با اصلاح تشکیلات و سازمانهای وابسته به خود بایستی نقش حیاتی در ایجاد صلح و آرامش در جهان ایفاء کند. سازمان ملل بایستی نقش موثر و قاطع در کنترل جمعیت جهان، در جلوگیری از جنگهای ناشی از اختلاف، ترس یا قدرت طلبی بین کشورها، در حل اختلافات بین ملل، در ریشه کن کردن بیمارها و فقر، در مبارزه با بی سوادی، در افزایش تولید کشاورزی و تامین و توزیع مواد غذایی، در تقسیم عادلانه ثروت و امکانات طبیعی بین مردمان، در ایجاد روابط دوستانه و سازنده بین ملل داشته باشد.
ما معتقدیم که سازمان ملل متحد بایستی با اعمال قدرت بر اجرای اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق‌های بین‌المللی اقتصادی و سیاسی ضامن حقوق همه مردم جهان باشد.
و بالاخره ما معتقدیم که سازمان ملل متحد بایستی با نظارت بر انتخابات کشورها در تامین و اجرای دموکراسی در کشورهای جهان نقش تضمین کننده بر عهده داشته باشد.
مردم ایران از بیست سال پیش که علیه رژیم دیکتاتوری شاه برای ایجاد یک رژیم دموکراسی بپا خاستند هنوز نتوانستند شرایط مردمی دلخواه را فراهم آورند. سازمان ملل نیز آنگونه که انتظار میرفت در راستای یاری مردم ایران عمل نکرده است.
حضار گرامی، در این راستا، من از این فرصت استثنایی که به من و ملت ایران داده شده است استفاده کرده و برای ایجاد شرایط دموکراسی و ایجاد امنیت و آرامش در ایران پیشنهاد میکنم رفراندمی با نظارت سازمان ملل متحد در ایران برگزار شود که به وسیله آن ملت ایران بتواند آزادانه سیستم مردمی مورد نظر خود را انتخاب کند، تا از هر گونه بحران خشونت بار آتی جلوگیری شود.
هموطنان من به حمایت معنوی همه کشورهای جهان و سازمان ملل متحد، به ویژه کشورهای آزادمنش اروپایی، و البته اتریش، احتیاج دارند. تامین آزادی و امنیت اجتماعی در ایران باعث ایجاد و ضامن صلح و آرامش در منطقه حساس غرب آسیا خواهد شد. هموطنان من سالیان درازیست که در انتظار چنین فرصتی هستند و تا کنون از هیچگونه تلاش ایثار گونه دریغ نداشته و در آینده هم نخواهند داشت.
فرصت سخن گفتن در این مکان و در این شرایط، بشارت دهنده صلح و آرامش و تشویق کننده اعمال اعلامیه جهانی حقوق بشر است. من توفیق بنیاد دکتر برونو کرایسکی را در توسعه و اجرای اعلامیه جهانی حقوق بشر آرزو میکنم. به عهده همه ما شهروندان متعهد جهان است که تلاش کنیم تا قرن بیست و یکم قرن صلح و آرامش و اجرای عدالت از راه برقراری رژیم های دموکراسی در سراسر جهان، و رونق اقتصادی و شکوفایی فرهنگ و تمدنهای جهانی باشد.
با تقدیم احترام
عباس امیر انتظام
2 بهمن 1377
@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@
من، دولت موقت و ارتباط با آمریکا همه قانونی بودیم - مصاحبه با روزنامه جامعه در سال 1377
تاريخ: 1385/11/30 دريافت فايل 1
خوانندگان محترم.
اين مصاحبه در ارديبهشت ماه سال 1377 با روزنامه جامعه انجام و در تاريخ 7 و 8 و 9 همان ماه در روزنامه جامعه منتشر شد. و هم اكنون در وب سايت اینجانب براي آگاهي مردم ايران منتشر مي‌گردد.
در اين مصاحبه نه تنها به اتهامات بي محتواي وارد بر اينجانب توجه خواهيد فرمود، بلكه به پيشنهادات سازنده‌اي كه تقريبا ده سال قبل براي نجات ملت ايران و كشور عزيزمان براي اولين بار از طرف يك زنداني وطن پرست مطرح شد عنايت خواهيد فرمود.
عباس امير انتظام
29 بهمن 1385
من، دولت موقت و ارتباط با آمریکا
همه قانونی بودیم
گفتگوی صریح با عباس امیر انتظام
سید ابراهیم نبوی
اگر یک روز خیلی عصبانی شدید، می توانید ملحفه سفیدی را با دست هایتان محکم بگیرید و از پنجره بیرون بپرید. کافی است به کارتان مطمئن باشید، پرواز کردن بر فراز شهر تهران کار دشواری نیست. اگر چه در نوزده سال گذشته تأخیر هواپیماها امری کاملاً عادی محسوب می شود، اما طی الارض چندان خارق اعاده به نظر نمی رسد.
ملاقات کردن با عباس امیر انتظام در یک آپارتمان شیک یکی از برج های شمال شهر تهران به اندازة دیدن هزاران رمدیوس زیباروی که با ملحفه های سفیدشان بر فراز تهران پرواز می کنند عجیب است؛ عجیب نیست؟
امیر انتظام سخنگوی هیئت دولت در دولت موقت به نخست وزیری مرحوم مهندس بازرگان، مدتی پس از اشغال سفارت آمریکا به دلیل جاسوسی برای ایالات متحده آمریکا به حبس ابد غیر قابل تغییر محکوم شد، اما وی معتقد است تمام ملاقات هایش با آمریکاییها قانونی و رسمی بوده است.
امیر انتظام پس از پانزده سال (سال1373) زندانی بودن در اوین و... نخست در یک بازداشتگاه کوچک چند اتاقه در شمال تهران زیر نظر بود و سپس آزاد شد.
او می گوید: " مرا از زندان اخراج کردند." (سال 1375) روزنامه های تندرو وی را جاسوس میدانند و برخی محافل دولتی خواستار بازگشت او به زندان هستند. رادیو های بیگانه هر از گاهی مصاحبه هایی سراسر مخالفت با وی را منتشر می کنند، اما اميرانتظام خواستار تشکیل دادگاه اعاده دادرسی خود است. نهضت آزادی نظریاتش را نادرست می داند. از نظر وزارت اطلاعات او آزاد است و از نظر دادستانی همچنان زندانی. امیر انتظام می گوید که حق خروج از کشور را دارد، اما دوست ندارد ایران را ترک کند. او می گوید: " این توطئه است." حالا دیگر اینکه چیزی را توطئه بدانیم یک موضوع ملی است.
عباس امیر انتظام، فارق التحصیل دانشكده فني دانشگاه تهران در سال 1334، مدتی پس از پایان تحصیلات به عنوان مهندس پيمانكار ساختماني به کار پرداخت، در آغاز دهه چهل، یکسالی به پاریس رفت و پس از آن در دانشگاه برکلی کالیفرنیا تحصیل کرد و فوق لیسانس در محاسبات Structure گرفت. وی پس از سه سال کار در آمریکا به ایران بازگشت و از اوایل دهه پنجاه شرکت ساختماني تأسیس کرد. او همزمان با پیروزی انقلاب در کنار مهندس بازرگان و در جریان فعالیت کمیته‌ی حقوق بشر، ارتباطاتی با آمریکاییان برقرار کرد و پس از پیروزی انقلاب نیز به عنوان معاون نخست وزیر (بازرگان) و سخنگوی هیأت دولت به کار خود ادامه داد. مدتی بعد امیر انتظام سفیر ایران در سوئد شد(سفير ايران در پنج كشور اسكانديناوي شامل سوئد، نروژ، دانمارك، فنلاند و ايسلند ).
ال.بروس لینگن کاردار موقت سفارت آمریکا در ایران، در دهم ژوئیه 1979 در مورد او، طی نامه‌ای به سفیر آمریکا در سوئد چنین نوشت:
« آقای سفیر عزیز!
شما به زودی همکاری ایرانی به نام عباس امیر انتظام، معاون سابق نخست وزیر و سخنگوی دولت را در کنار خواهید داشت. او توسط دولتش به مقام سفیر در كشور سوئد با اعتبار‌نامه برای نروژ، فنلاند، دانمارک و ایسلند منصوب شده است. چه مرد خوشبختی! »
خوشبختی امیر انتظام دیری نپایید و پس از بازگشت به ایران محاکمه شد و هفده سال از عمرش در زندان گذشت. او امروز در تهران زندگی می کند؛ و این نخستین گفت و گویی است که من با یک زندانی رسمی انجام داده ام.
قسمت اول
آقای عباس امیر انتظام! شما به دلیل جاسوسی برای بیگانگان سالها زندان بودید. حکم دادگاه و اتفاقاتی که حول این موضوع پیش آمد چیست، و تا چه حد خودتان را در این ماجرا مقصر می دانید؟
امیر انتظام: سؤال بسیار بجایی است. در نوزده سال (از سال 1358تا سال 1377) گذشته منتظر چنین فرصتی بودم که این سؤال در داخل کشور از من پرسیده شود و من بتوانم مسائل را به اطلاع هموطنانم برسانم. شما اطلاع دارید که در دولت موقت من معاون نخست وزیر، سخنگوی دولت و مسئول مذاکره و مکاتبه با تمام سفارتخانه ها در داخل کشور بودم، از جمله آمریکا ؛ و ما با آمریکا بیشترین قراردادها را داشتیم، چیزی حدود 1200 قرارداد ؛ بنابراین مراجعه ی آنها برای ارتباط با دولت بیشتر با نخست وزیری انجام شد. چه آقای سولیوان به طور شخصی و یا کاردار ایشان و یا از طریق مکاتباتی که با ما صورت می‌گرفت. بنابراین ملاقات ها به صورت روزانه یا چند بار در هفته انجام می شد.
ملاقات ها به چه صورت بود؟
امیر انتظام: ملاقات ها کاملاً رسمی و در دفتر نخست وزیری انجام می گرفت و معمولاً در حضور عده ای از همکاران من که در قسمت سیاسی کار می کردند در دفتر خودم اتفاق می افتاد. نامه‌هایی را که نمایندگی های دولت های خارجی در ایران به نخست وزیری می نوشتند، من مطالعه می کردم و نتیجه را به مهندس بازرگان، نخست وزیر، اطلاع می دادم. این مسئولیت را آقای بازرگان به من داده بودند. ما با همه ی سفارتخانه ها مکاتبه می کردیم و جواب نامه‌های آنها را می دادیم. از جمله سفارت آمریکا. بعد ها وقتی در آبان 1358 سفارت آمریکا اشغال شد و اسمش را گذاشتند جاسوس خانه، تمام مکاتباتی را که از آنجا به دست آوردند، به عنوان اسناد لانه‌ی جاسوسی تلقی کردند، در حالی که این اسناد مکاتباتی رسمی و قانونی است که بین دولت آمریکا و دولت ایران انجام شده و بخشی از آنها را من از طرف نخست وزیر امضاء کردم، اما آنهایی که سفارت را اشغال کردند، این نامه ها را به عنوان اسناد جاسوسی علیه دولت وقت و شخص من مورد استفاده قرار دادند.
غیر از این، هیچ مورد دیگری نبود؟
امیر انتظام: مطلقاً چیز دیگری نبود، مطلقاً.
یعنی ملاقاتی بدون نظر دولت صورت نگرفته بود؟
امیر انتظام: مطلقاً صورت نگرفته بود.
قبل از پیروزی انقلاب چطور؟ آن زمان که شما مسئولیت نداشتید.
امیر انتظام: ببینید! قبل از انقلاب من در کنار آقای مهندس بازرگان بودم و به عنوان مترجم ایشان در ملاقات با آقای سولیوان یا سفیر آلمان یا سایر سفرایی که با ایشان ملاقات می کردند حاضر می شدم. این ملاقات ها در دفتر من انجام می شد، خود آقای بازرگان هم بودند. گاهی آقای سولیوان بودند، گاهی آقای استمپل در آن جلسات حاضر می شدند و من هم کار خودم را به عنوان مترجم انجام می دادم. ملاقات دیگری انجام شد که در آن ملاقات آیت الله اردبیلی، آقای بازرگان، آقای سولیوان، آقای استمپل و من بودیم. این ملاقات در منزل آقای دکتر بیژن سحابی انجام شد.
ملاقات خصوصی نداشتید؟
امیر انتظام: هیچ ملاقات خصوصی وجود نداشت. تمام ملاقات ها با اطلاع مهندس بازرگان بود.
بازرگان در آن زمان هنوز عهده دار دولت نبود و موضع رسمی نداشت. لذا شما نمی توانید نمایندگی خود را رسمی بدانید.
امیر انتظام: در آن زمان هنوز ما نمی دانستيم حرکتی که در ایران انجام گرفته چیست و به همین دلیل دنبال این بودیم که دلایل و علت آن را کشف کنیم. ضمن این که ما افراد سیاسی بودیم و فعالیت سیاسی می کردیم و می خواستیم بدانیم که حرکت ما چه حرکتی است؟
شما از طریق آمریکاییها می خواستید این مسائل را بفهمید؟
امیر انتظام: نه. اجازه بدهید، توضیح می دهم. منظورم این است که ما در تماس با دولت های خارجی مثل دولت آلمان، روسیه یا آمریکا دیدگاه های آنها را در می یافتیم، این ملاقات ها بین مهندس بازرگان با سفرای این کشورها اتفاق می افتاد و من به عنوان مترجم در این ملاقات ها حضور داشتم، از جمله ...
این که می گویید ملاقات ها رسمی بود، این رسمیت از کجا حاصل می شد، آیا شما به عنوان دولت جانشین ملاقات می کردید؟
امیر انتظام: بله. به عنوان دولت جانشین مذاکره می کردیم. در آن زمان بحث من اصلاً مطرح نبود. در اواخر آذر ماه 1357 ملاقاتی هم دست داد که هیأت کمیته‌ی حقوق بشر آمریکا به ایران آمد و ما در دفتر آقای دکتر تابنده جلسه داشتیم. این دفتر در ساختمانی مقابل حسینیه‌ی ارشاد، ابتدای خیابان مسجد قبا بود که به عنوان دفتر دفاع حقوق بشر از آن استفاده می کردیم. جلساتی در زمینه حقوق بشر تشکیل می‌شد. یادتان هست که در زمان شاه کمیته‌ی دفاع از حقوق بشر تشکیل شده بود. این نخستین جلسه‌ای بود که نمایندگان حقوق بشر آمریکا به ایران آمدند. آقای مهندس بازرگان از من خواستند به نمایندگی ایشان در آن جلسه شرکت کنم. در آن جلسه جز من آقایان دکتر عبدالکریم لاهیجی، حسن نزیه، دکتر علی اصغر حاج سید جوادی و مهندس بنافتی هم بودند. از طرف آمریکا ریچارد کاتم، ریچارد فالک و یک نفر دیگر بودند که من اسم نفر سوم در خاطرم نیست. بعد از اتمام آن جلسه ريچارد کاتم که به عنوان مسئول امور حقوق بشر آمریکا به ایران آمده بود، خواست که جلسات بین حقوق بشر ایران و آمریکا ادامه پیدا کند و از طرف آقای بازرگان من مأمور شدم که در این جلسات شرکت کنم. تا پیروزی انقلاب در 22 بهمن، چند جلسه از این کمیته برگزار شد که من به نمایندگی از آقای مهندس بازرگان در آن شرکت می‌کردم و نظرات ایشان را به اطلاع کمیته‌ی حقوق بشر آمریکا – که استمپل نماینده‌ی آن در ایران بود – می رساندم. آقای استمپل هم به نمایندگی از طرف کمیته حقوق بشر آمریکا با من صحبت می کرد و من نظرات ایشان را به اطلاع شخص آقای بازرگان می رساندم. بعداً آقای مهندس بازرگان نتیجه‌ی تصمیمات خودشان را دو مرتبه به من می گفتند تا به اطلاع حقوق بشر آمریکا برسانم. مطلقاً ملاقات خصوصی وجود نداشت، مکاتبات خصوصی وجود نداشت. به هیچ وجه گفت و گوی خصوصی صورت نگرفت. همیشه تمام گفت و گو های ما در حضور دیگران بود. همیشه سند داشت، همیشه صورت مجلس داشت و در دوران نخست وزیری هم، اصل نامه‌های تمام این مذاکرات و تمام این اسناد که در کتاب شماره 10 اسناد لانه جاسوسی منتشر شده، در دفتر نخست وزیری است. بنابراین نامه‌ها تماماً رسمی و قانونی است و ملاقات‌ها، ملاقات و گفت و گوی نماینده‌ی رسمی دولت ایران با نماینده‌ی رسمی دولت آمریکا بوده، نه ملاقات یک جاسوس ایرانی با دولت آمریکا.
خود دولت مهندس بازرگان متهم ارتباط با آمریکاست.
امیر انتظام: ما نماینده‌ی یک دولت قانونی بودیم و دولت بازرگان یک دولت قانونی بود و یک دولت قانونی را نمی‌شود متهم به جاسوسی یا ارتباط با جایی کرد. یک دولت قانونی حق دارد با هر دولتی که لازم دانست ارتباط برقرار کند.
آیا نظر سفارت آمریکا نسبت به شخص شما، در قضاوتی که در دادگاه شد، دخیل نبود؟
امیر انتظام: چرا، کاملاً من معتقدم که سفارت آمریکا و C.I.A توطئه کرده بودند که ملّیون را از صحنه‌ی سیاست ایران خارج کنند. دولت موقت متهم شد به این که طرفدار آمریکاست و من هم متهم شدم که رابط بین دولت آمریکا و دولت موقت بودم.
این اتهام از طرف آمریکائیها مطرح شد؟
امیر انتظام: این اتهامات را آمریکا درست کرد و در سفارت آمریکا باقی گذاشت، و وقتی سفارت آمریکا اشغال شد، آنها این اتفاق را پیش بینی می کردند، بنابراین تا توانستند به دلیل بی اطلاع بودن اداره کنندگان جمهوری اسلامی ایران از اینها، علیه ملّیون و شخص من استفاده کردند.
چه دلیلی برای اثبات این نظر خود دارید؟
امیر انتظام: دلیلش اتهاماتی است که به من زده شده است. یکی از اتهامات من در دادگاه این بود که تمامی دستگاه های مخابراتی ایران را به دولت آمریکا داده ام. اصل این داستان که در مدافعات من هست، موضوع جالبی دارد.
موضوع چه بود؟
امیر انتظام: در اسفند ماه 1357 من در دفتر نخست وزیری بودم. در آن زمان هفته‌ای سه شب در دفتر نخست وزیری می‌خوابیدم. معمولاً تا دیر وقت بیدار بودم و تا دوازده شب، پاسخگوی اتفاقاتی بودم که در سراسر کشور اتفاق می افتاد و ساعات کمی را استراحت می کردم. ساعت یازده شب سولیوان به اتفاق استمپل آمدند آنجا. یک نامه خطاب به نخست وزیر نوشته بودند. به من گفتند که در شرکت خلیج در خیابان ضرابخانه‌ی آن زمان و پاسداران فعلی، یک کیوسک بوده كه در مدخل آن یک فرد آمریکایی نشسته و مسئول رفت و آمد به داخل شرکت بوده است. سولیوان در نامه شان ذکر کرده بودند و به طور شفاهی هم توضیح دادند که گروهی انقلابی ریختند و آن فرد آمریکایی را که در کیوسک بوده گرفتند و گذرنامه‌ی او و یک دستگاه تلفن را هم که روی میز بوده برده‌اند. این اتفاق در ده روز آخر اسفند ماه 1357 روی داد. آنها از من خواستند که از آقای نخست وزیر بخواهم دستور آزادی این فرد را بدهند. من به خانه‌ی آقای بازرگان تلفن کردم، ایشان خواب بودند، اما از خواب بیدارشان کردم و ماوقع را گفتم. آقای بازرگان به من گفتند هر کمکی می توانی بکن تا آن فرد آزاد بشود، گذرنامه اش را به او بدهند و تلفنش را هم به او برگردانند. من به آقای مهدوی کنی که آن زمان در رأس کمیته‌ی مرکزی تهران بودند تلفن کردم و از ایشان کمک خواستم. ایشان گفتند من نیرویی ندارم که در اختیار شما قرار دهم به شما کمک کنم، ناچار به فرمانده‌ی نیروی هوایی تلفن کردم و از ایشان خواستم به ما نیرو بدهند. ایشان قسم خوردند که شش نفر در ستاد نیروی هوایی هستند که چهار نفرشان را به من دادند و بدون این که من آن آقایان را ببینم، آنها از ستاد نیروی هوایی به طرف شرکت خلیج در خیابان ضرابخانه سابق رفتند و بعد از چند ساعت به من تلفن کردند که فرد مورد نظر آزاد شد. تلفنش را هم به او دادیم و گذرنامه‌اش را هم به او برگرداندیم.
علت اظهارات آقای مهدوی کنی چه بود؟
امیر انتظام: نمی دانم، ایشان گفتند که من هیچ گونه نیرویی ندارم که در اختیار شما قرار بدهم. احتمالاً یک روز ایشان جواب می دهند.
بعد چه شد؟
امیر انتظام: صبح سولیوان و استمپل دوباره به دفتر من آمدند و نامه ای برای تشکر به من دادند. این نامه به روال دیپلماتیک در تمام جهان نوشته شده بود. که وقتی خطاب از یک شخصیت سیاسی به یک شخصیت سیاسی در کشور دیگر نوشته می شود، همیشه واژه ی Dear را در آن به کار می برند و با این جمله نوشته می شود:
Dear Mr. Entezam, Deputy Prime Minster Of Iran
این Dear بعد ها به عنوان یکی از دلایل همکاری من با دولت آمریکا و یکی از اسناد جاسوسی من تلقی شد. حالا من خیلی خوشحالم که این فرصت را دارم تا دقیقاً درباره‌ی اتهاماتم صحبت کنم. ببینید! مسخره ترین اتهامات و ننگین ترین اتهاماتی که می شود در تاریخ بشریت به شخصی زد، همین اتهاماتی است که به من زده اند. از جمله یک اتهام این بود که سولیوان برای من نوشته اند Dear ، و آقای محمد گیلانی رئیس دادگاه این چنین تعبیر کردند که حتماً من سابقه‌ی آشنایی و دوستی قدیمی با آقای سولیوان داشته ام. هر چه به ایشان توضیح دادم که آقا! این الفبای دیپلماسی در جهان است و هر گاه دو نفر دیپلمات برای هم نامه می‌نویسند همیشه از لغت Dear استفاده می کنند، این برای آقایان قابل درک و فهم نبود و از این امر به عنوان یکی از اسناد خیانت من و رابطه‌ی دوستی من با آقای سولیوان استفاده شد. به هر صورت این همان چیزی بود که آقای سولیوان درست کرده بودند. اتهام دیگری که به من زدند این بود که تمامی دستگاه های مخابراتی ایران را به آمریکاییها داده ام. این دستگاه های مخابراتی عبارت بود از یک دستگاه تلفن که آن زمان 120 تومان ارزش داشت و هر کس در خانه‌اش چند نمونه از آن را داشت، ضمن آنکه دستگاه مزبور، از کیوسک شرکت خلیج، که به خود آمریکاییها تعلق داشت گرفته شده بود و ما به آنها پس دادیم.
به نظر خودتان اظهارات تان منطقی است؟ آیا ما باید باور کنیم که حرف شما در مورد تلفن درست است؟ واقعاً دلیل همین بود؟
امیر انتظام: بله، بله، شما می توانید به اسناد دادگاه مراجعه کنید. من امیدوارم چنین بشود. من 19 سال (از سال 1358 تا سال 1377) است دارم می جنگم که این اتهامات در یک دادگاه علنی با حضور وکلای مدافع و هیأت منصفه تشکیل بشود. نظّار بین المللی شرکت بکنند و این اسناد روی میز گذاشته بشود و مردم دنیا بدانند چه اتهاماتی به من زده اند.
از بحث اصلی منحرف شدیم. شما گفتید توطئه ای در سفارت آمریکا علیه شما و دیگر چهره های ملی شکل گرفته بود. در این مورد توضیح بدهید.
امیر انتظام: درست است. این موضوع به یک نظریه‌ی سیاسی بر می گردد و من باید ساعت ها برای شما توضیح بدهم تا آن را روشن کنم. آن نظر این است که کشور های صنعتی به رهبری آمریکا با کمال تأسف از حرکت اصیل و مردمی ایران و نارضایتی هایی که در دوران 25 سال حکومت خفقان محمد رضا شاه در بعد از کودتای 28 مرداد 1332 در ایران به وجود آمده بود و باعث حرکت اصیل و مردمی ایران در سال های 56 و 57 به نام انقلاب اسلامی شد، سوء استفاده کردند؛ یعنی دقیقاً حرکت‌ها را شناختند و خودشان را در مسیر آنها قرار دادند و حرکت را منحرف کردند. این توطئه‌ای بود [...] علیه ایران که ابتدا از ملّیون شروع کردند. CIA برای آنها اسناد و مدارکی تهیه کرد و در سفارت آمریکا گذاشت. به همین دلیل بود که تمام اسناد شاه و حکومت او را از بین بردند و تنها مکاتبات بین دولت موقت و دولت آمریکا در آنجا باقی ماند.
اظهارات شما بر این فرض قرار دارد که آمریکایی ها حدس می زدند ایرانی ها سفارتشان را می گیرند. آیا می توانید این را ثابت کنید؟
امیر انتظام: بله، می توانم. اسناد و مدارکی هست که من در دادگاه ارائه دادم و امروز هم می توانم ارائه دهم.
آیا آن اسناد مورد قبول دادگاه قرار گرفت؟
امیر انتظام: دادگاه هیچ چیز را قبول نکرد چون اصلاً با مسائل سیاسی جهان آشنایی نداشت.
آن اسناد مورد اشاره ی شما چیست؟
امیر انتظام: آنها اتهاماتی صد در صد کذب به من وارد کردند و بعد خودشان با تأیید همان اتهامات، مرا به حبس ابد غیر قابل تغییر محکوم کردند. توجه میکنید؟ اسناد همین نامه‌هاست که به دفتر نخست وزیری نوشته شد، و بر اساس همین اسناد و مکاتباتی که نسخه‌ی اصلی آنها در نخست وزیری موجود است مرا به اتهام خیانت و رابطه با آمریکایی ها محکوم کردند، در حالی که هیچ کدام از این اتهامات اصالت ندارد.
شما در مورد سؤال من توضیح ندادید. چطور می خواهید ثابت کنید که آمریکایی ها می دانستند سفارتشان مورد حمله واقع می شود و به اشغال در می آید؟
امیر انتظام: من کتابی نوشتم که حدود هزار صفحه است و فصلی از آن درباره‌ی گروگانگیری است و باید به تمام اسناد این کتاب مراجعه شود. این کتاب هنوز چاپ نشده، شرایط چاپ آن هم فعلاً وجود ندارد. در خارج از ایران امانت گذاشته ام که زمانی چاپ بشود، و چاپ خواهد شد. در آنجا آنچه را که من به عنوان سند می‌گویم می توانید ببینید. دقت داشته باشید که سفارت آمریکا سه بار اشغال شد. نه یک بار. دفعه‌ی اول در 25 دسامبر 1978 که می شود 5 دی ماه 1357، این روز، روز تولد و روز معراج حضرت مسیح (ع) است و جنبه‌ی مذهبی دارد. آنهایی که آنجا را گرفتند، افراد سازمان چریک‌های فدایی خلق بودند و گروه‌هایی دیگر از مردم که آنجا را مسلحانه گرفتند و بعد با کمکی که دولت وقت در آن زمان به سفارت آمریکا کرد آنها را آزاد کردند و از چنگ افراد اشغالگر نجات دادند. دفعه‌ی دوم در روز 24 بهمن بود که روز سن والنتین است؛ یک روز مذهبی. در آن روز هم چریک های فدایی آنجا را گرفتند و به مسلسل بستند و من اسناد و مدارک مربوط به این اشغال را در کتابم ارائه کرده ام که اینها برنامه های قبلی خود آمریکا بود. نه این که چریک های فدایی یا کسانی که سفارت آمریکا را در 25 دسامبر اشغال کردند، آمریکایی باشند، ولی برنامه ها طوری ترتیب داده شده بود که از احساسات پاک جوانان ما سوء استفاده شود. آنها برای نجات مملکت سفارت را گرفتند در حالی که سفارت آمریکا از این حرکت به سود خودش بهره برداری کرد. حتی در مورد وقایع 13 آبان سال بعد هم من شما را به روزنامه‌ی اطلاعات سیزدهم خرداد سال 1358، ارجاع می دهم، در آنجا جان کلی معاون وقت وزارت امور خارجه‌ی آمریکا در نیویورک سخنرانی کرد و گفت که برنامه های اشغال سفارت آمریکا مال خودمان بوده و برنامه ی اشغال مجدد سفارت آمریکا هم برنامه‌ی خودمان است تا بتوانیم از آن بهره برداری سیاسی بکنیم. این بحث مفصلی می طلبد.
مرا از زندان اخراج کردند
بخش دوم
اشاره
اول آذر 1375 مرا از زندان برای ملاقات به منزل اقوامم آوردند و شنبه صبح دنبالم نیامدند، تلفن کردم و سؤال کردم که چرا نیامدید؟ گفتند: راننده به سفر رفته، فردا تلفن کردم، گفتند: هنوز از سفر نیامده، بعد گفتند: ماشین بنزین ندارد یا لاستیک ندارد، یا خراب است. بهانه ها یک ماهی طول کشید و من هر روز تلفن می کردم. می بینید! مرا آزاد نکردند، مرا از زندان اخراج کردند.
عباس امیر انتظام ماجرای آزادی اش را اینگونه شرح می دهد و اصرار دارد که بار دیگر به زندان باز گردد. چرا؟
امیر انتظام می گوید: باید دادگاه اعاده دادرسي من تشكيل شود و باید ملت ایران، تاریخ ایران و مردم جهان بدانند اتهامات من چیست.
بخش دوم گفت و گوی روزنامه جامعه را با امیر انتظام سخنگوی دولت موقت بخوانید. او در اوایل انقلاب به جرم جاسوسی برای آمریکا به حبس ابد غیر قابل تغییر محکوم شده بود.
به نظر خودتان آنچه می گویید معقول و منطقی است؟
امیر انتظام: بله. من عذر می خواهم خلاصه کردن این حرف ها در نیم ساعت و یک ساعت چیزی را حل نمی کند. جز اینکه به ابهامات اضافه کند.
با این حساب از این بحث می گذریم و می رویم سر بحث دادگاه. اتهاماتی که در دادگاه به شما زده شد چه مواردی بود؟ بر اساس چه اسنادی این اتهامات اثبات شد؟
امیر انتظام: بر مبنای همین اسنادی که در کتاب شماره ی 10 اسناد لانه‌ی جاسوسی هست. همین مکاتباتی که بین دولت موقت و سفارت آمریکا صورت گرفت و اصل اسناد در نخست وزیری موجود است. آنها از این نسخه‌های کپی استفاده کردند. البته سفارت آمریکا در این نسخه ها دست برده، مطالبی را به آنها اضافه کرده بود. مثلاً در اسنادی که در سفارت آمریکا به دست آمد ذکر شده که امیر انتظام انقلاب را قبول ندارد، خدا را قبول ندارد، قرآن را قبول ندارد، مردم را قبول ندارد و اسلام را قبول ندارد. هر کسی که اندکی سواد انگلیسی داشته باشد می فهمد که وقتی در نامه‌ای درباره قرارداد خرید کشتی و رزم ناو و هلیکوپتر صحبت می شود، این جملات با بقیه‌ی جملات همخوانی ندارد و نمی تواند جزئی از نامه‌ی اصلی باشد. به هر حال بعد از 550 روز که من در سلول انفرادی زندان اوین بودم و بدون ملاقات در آنجا به سر بردم، سر‌انجام دادگاهم تشکیل شد و من در اولین جلسه دادگاه از آقای گیلانی خواهش کردم که اسناد اتهام مرا در اختیارم قرار دهند. اسناد بعد از یک ماه مکاتبه و برخورد های سنگین بین من و آقای گیلانی به من داده شد. آنها را خواندم و از بین مطالب آن، اسنادی را در آوردم که الان وجود دارد. دیدم مواردی که می گویند امیرانتظام خدا را قبول ندارد یا انقلاب و مردم و اسلام را قبول ندارد، این اتهامات بین 39 تا 340 بار در 140 نامه تکرار شده است. این نامه ها به عنوان نامه های محرمانه و خیلی محرمانه ذکر شده بود، در حالی که چندین نامه مربوط به رفتن من به اسکاندیناوی و دادن استوار نامه های من به پادشاه سوئد یا پادشاه نروژ یا رئیس جمهور فنلاند یا ملکه‌ی دانمارک در میان آنها بود. در کشور خودمان هم وقتی سفرا می آیند تا استوار نامه شان را به رئیس جمهور مملکت بدهند، از قبل در روزنامه ها می‌نویسند و در رادیو تلویزیون اعلام می کنند؛ چیز محرمانه ای نیست. ولی اینها را به عنوان اسناد فوق محرمانه اسم برده بودند. در همین اسناد ذکر شده بود که من خدا را قبول ندارم، امام را قبول ندارم و اسلام را قبول ندارم. همین ها بود که من در‌آوردم و در دادگاه ثابت کردم که اینها ساختگی است و در میان این اسناد گذاشته شده است. نامه هایی که آقایان در دادگاه به عنوان بریده های اسناد ارائه می کردند، تماماً ساختگی بود، به این دلیل که اساساً ماشین های کاغذ خرد کن اوراق، طوری اوراق را پودر می کند که هرگز امکان چسباندن مجدد آنها وجود ندارد و تیغه ای که این کاغذ ها را پودر می کند، ضخامتی در حدود پنج دهم میلیمتر دارد. و اگر هم بشود این رشته ها را به هم چسباند، آن پنج دهم میلی متر خالی می ماند. اگر شما به نامه هایی که در کتاب شماره 10 وجود دارد، نگاه کنید، متوجه خواهید شد که کاغذ ها قبلاً با دستگاه کاغذ بری بریده شده، بعد چسبانده شده و سپس روي آن کاغذ تایپ کرده اند، در حالی که اگر این کاغذ ها با دستگاه کاغذ خورد کن بریده شده بود هرگز نمی شد حروف را به درستی خواند.
پس به این ترتیب شما کل اسناد سفارت آمریکا را مخدوش می دانید؟
امیر انتظام: به طور مطلق، اصلاً کذب محض و ساختگی بود.
مگر نمی گویید عین این نامه ها در نخست وزیری بود؟ چه چیزی کذب محض و ساختگی بود؟
امیر انتظام: چرا، اصل نامه ها در نخست وزیری بود. ولی در آن نامه ها که در سفارت آمریکا پیدا کردند دست برده بودند. به نامه ها اضافه کرده بودند. در نامه های نخست وزیری این مطالب وجود ندارد. من در تمام جلسات دادگاه تقاضا کردم که کپی نامه های نخست وزیری را بیاورند با این اسناد مقابله کنیم، ولی آنان این کار را نکردند.
شما دائماً تکرار می کنید که من این موارد را در دادگاه ثابت کردم، آیا دادگاه اظهارات شما را پذیرفت؟
امیر انتظام: نخیر، نپذیرفت.
پس چطور می گویید ثابت کردم؟
امیر انتظام: من از طریق خودم ثابت کردم. این موضوع بارها در سراسر جهان اتفاق افتاده، همین چند وقت پیش در انگلستان، متوجه شدند کسی را که در حدود 25 سال قبل محکوم کرده بودند، اشتباه کرده اند، عذر خواستند و 300 هزار پوند به او خسارت دادند و از او عذر خواهی کردند. مورد من، اولین مورد در دنیا نیست.
در کشور ما چه در رژیم گذشته و چه در حال حاضر، به افراد مختلفی اتهام جاسوسی زده اند که این اتهامات یا ثابت شده یا نشده. شما فکر می کنید چگونه ممکن است یک مذاکره‌ی رسمی از طرف یک مأمور رسمی به جاسوسی منجر شود؟ اصولاً در اتهاماتی که قبل و بعد از انقلاب زده اند، تا چه حد طرح مسأله‌ی جاسوسی واقعیت داشته و تا چه حد تصفیه حساب سیاسی بوده؟
امیر انتظام: به نظر من صد در صد توطئه و تصفیه حساب بوده، یعنی به همه ی افراد سیاسی که اتهام جاسوسی زده اند، صد در صد کذب محض بوده؛ من ثابت می کنم. چه در مورد من، چه در مورد بقیه. هیچ کدام پایه و اساس ندارد.
یعنی ما در ایران هیچ وقت جاسوس نداشته ایم؟
امیر انتظام: ببینید! به همین دلیل است که هیچ کدام از این محاکمات را وقتی سؤال می کنید اتهام این فرد چیست، چیزی بیان نمی کنند. می پرسید: اسنادش کجاست؟ می گویند: ارائه نمی دهیم. دادگاهی است غیر علنی که تشکیل شده، فردی را به خیانت و جاسوسی نسبت به کشور های خارجی متهم کرده اند و بعد هم به هر چیزی محکوم شده، مگر شما ماجرای فرج سرکوهی را فراموش کرده اید. که او را به جاسوسی برای آلمان متهم کردند. اگر سند جاسوسی داشتند. چرا یکسال او را نگه داشتند و بعد رها کردند.
دادگاه ایشان را از اتهام جاسوسی مبرا دانست.
امیر انتظام: چرا دادگاه او را تبرئه کرد؟
به دلیل این که جاسوس نبود.
امیر انتظام: بله، نبود. برای این که دادگاه تجدید نظر تشکیل شد. من الآن نوزده سال است که فریاد می زنم دادگاه اعاده دادرسي من تشکیل شود.
شما به چه دلیل آزاد شدید؟
امیر انتظام: من آزاد نشدم، مرا از زندان اخراج کردند.
چطور؟
امیر انتظام: داستان این طور بود که من پانزده سال (از سال 1358 تا سال 1377) در اوین و قزل حصار و گوهر دشت زندانی بودم. بعد، مرا در دیماه 1373 از زندان اوین به یک بازداشتگاه وزارت اطلاعات در شمال تهران منتقل کردند، منزل کوچکی بود که چند اتاق در طبقه‌ی دوم داشت. در یکی از اتاق ها هم آقای کیانوری زندگی می کرد، یک اتاق را هم به من دادند که در آنجا زندگی کردم. مدتی اصلاً ملاقات نداشتم، بعد چند ساعتی ملاقات دادند. با توجه به این که خانواده‌ی من در ایران نبودند، من به خانه‌ی خودم نمی آمدم و خانه ام در اختیار فرد دیگری بود. به همین جهت به منزل یکی از اقوام می رفتم. در آنجا اول دو ساعت مرخصی دادند. پانزده روز بعد شد چهار ساعت و بعد شد یک شبانه روز و بعد از چند دوره به سه شبانه روز رسید. مرا چهار‌شنبه ها می‌آوردند و شنبه ها می بردند، این ملاقات ها هر پانزده روز یکبار صورت می گرفت. چندین بار اتفاق افتاد که برای بردن من نیامدند. من تلفن کردم و اعتراض کردم. آقایان بعد از یک هفته، ده روز تأخیر دو مرتبه مرا بردند به همان بازداشتگاه و بعد دو مرتبه آوردند برای ملاقات و به همین ترتیب ملاقات ها منظم شد. بعد از دو سه ماه دو مرتبه نظم ملاقات ها بر هم خورد تا این که در اول آذر 1375 آقایان مرا برای ملاقات به منزل اقوامم آوردند و شنبه صبح به دنبالم نیامدند. من تلفن کردم و سؤال کردم که چرا نیامدید؟ گفتند: راننده به سفر رفته، فردا تلفن کردم، گفتند هنوز از سفر نیامده. مدتی بهانه ی راننده مطرح بود، بعد گفتند ماشین بنزین ندارد یا لاستیک ندارد. یا خراب است. بهانه ها یک ماهی طول کشید و من هر روز تلفن می کردم.
ظاهراً خیلی دلتان می خواست به بازداشتگاه برگردید؟
امیر انتظام: البته.
چرا؟
امیر انتظام: برای اینکه بايد دادگاه اعاده دادرسي من تشكيل شود، باید ملت ایران و تاریخ ایران و مردم جهان بدانند اتهامات من چیست؟
بعد چه شد؟
امیر انتظام: به خانه‌ی آشنایمان آوردند و دیگر نبردند. اواخر آذر 1375، آخرین بار که تلفن کردم، آقایانی که مسئول بازداشت من بودند گفتند تا اطلاع ثانوی دیگر دنبال شما نمی‌آییم. بنا براین من از آن تاریخ آزاد هستم. آمدم به دنبال خانه‌ام، آن را درست کردم و در همین جا که گفت و گو می کنیم، زندگی را آغاز کردم. تا مدت ها روبروي همين ساختمان، مأموران ایستاده بودند و آپارتمان من را زیر نظر داشتند، اما الآن آن افراد را نمی بینم و نمی دانم دنبال من خواهند آمد یا نه؟
شما در این مدت مصاحبه های مختلفی کردید و نامه های مختلفی نوشته اید و ظاهراً کتابی هم آماده کرده اید؟
امیر انتظام: چند جلد کتاب آماده کرده ام.
در این مدت با شما برخوردی نشده؟
امیر انتظام: چرا، چندین بار مسئولان امر تلفن کردند، و خواستند به دیدن من بیایند. من مطلقاً نمی خواستم به خانه‌ام بیایند، گفتند اگر نمی خواهید که به منزل شما بیاییم، به محوطه‌ی برج ساختمان شما می آییم و شما را می بینیم، من دیدم صحیح نیست. گفتم: بیایید. آمدند، چند بار آمدند اینجا و با هم صحبت کردیم، هر دو ماه یا سه ماه یا چهار ماه، در این فاصله – در چهارده ماهی که از بازداشتگاه اخراج شده‌ام- حدود چهار بار آمده اند و درباره‌ی مسائل مختلف صحبت کرده ایم. من در مورد مسائل کلی کشور و در مورد پیروزی آقای خاتمی نظراتم را گفتم، درباره‌ی سیاست جهان نظریات خود را گفتم. درباره‌ی آینده‌ی نظام جمهوری اسلامی و خودم نظراتم را خیلی صریح گفتم. چندین بار آقایان اصرار کردند که من از مصاحبه کردن خودداری کنم یا در مورد مسائل کشور حرفی نزنم، من به ایشان گفتم که شما وظیفه‌ی خودتان را انجام می دهید، من هم وظیفه‌ی ملی خودم را انجام می دهم. من تا موقعی که می توانم صحبت کنم، حرف می زنم.
وظیفه‌ی ملی شما چیست؟
امیر انتظام: وظیفه‌ی ملی من افشا کردن چیزهایی است که ملت ایران از آن آگاه نیست.
ملت ایران از چه چیزی آگاه نیست؟
امیر انتظام: موضوع محاکمه‌ی من، اتهامات من و مسائل مربوط به زندان، مواردی است که ملت ایران باید از آن آگاه شود. اینکه چه مواردی از حقوق بشر – چه در داخل زندانها و چه در خارج از آن نقض شده است. البته من تنها کسی نیستم که ادعا کنم از این موارد آگاه هستم، شاید همه‌ی آنهایی که بیرون زندان بودند، این موارد را بهتر از من بدانند، ولی در داخل زندان ها، اگر هم کسانی آگاه باشند، ممکن است جسارت بیان این موارد را نداشته باشند. کسانی که این مسائل را می دانستند یا آگاه بودند، زیر خاک رفتند و دیگر وجود ندارند که بیان بکنند، ولی من از همان روزهای نخست این احساس در وجودم بود که به خاطر این مملکت و مردم در زندان هستم و باید از حقوق آنها دفاع کنم.
من همیشه به دنبال این بودم که این مسائل را به اطلاع مردم ایران و جهان و کمیته‌ی حقوق بشر برسانم. به خاطر دارید که آقای گالیندوپل در سالهای 69- 1368 و 70 به ایران آمدند. در سالهای 68 و 69 مسئولان دادستانی انقلاب در زندان اجازه ندادند من با ایشان ملاقات کنم، ولی در سال70 اجازه‌ی ملاقات دادند. این ملاقات در دفتر رئیس زندان انجام شد. در اتاق کنفرانس رئیس زندان اوین چند ساعت با آقای گالیندوپل نشستم و تمام مطالبم را برای ایشان نوشتم؛ و بر اساس همان مطالب بود که در همان سال دولت ایران به دلیل نقض حقوق بشر محکوم شد.البته مطالبی هم در خارج از ایران بوده که دیگران می دانستند و به کمیته‌ی دفاع از حقوق بشر سازمان ملل متحد گفتند که با مطالب من جمع شد و اطلاعات کاملی به وجود آورد. من هر ساله به طور محرمانه اعلام جرم هایی جدید را در مورد نقض حقوق بشر در ایران تهیه می کنم؛ در مورد زنان و کودکان و زندانیان؛ در مورد هنرمندان هم مطالبی را که می دانستم، به اطلاع کمیته‌ی دفاع از حقوق بشر سازمان ملل متحد رساندم.
هنوز احساس می کنم هموطنان من به قدر کافی از موارد نقض حقوق بشر آگاهی ندارند و باید به اطلاع آنان رسانده شود. این وظیفه‌ی ملی و وطنی من است، اگر چه با سرنوشت و سلامت و جانم بازی کنم، باید بگویم که این خطری است که طی 19 سال گذشته آن را پذیرفته ام.
در این مدت مشکلی برای شما به وجود نیامده؟
امیر انتظام: نه، نه، تا به حال هیچ مشکلی برای من به وجود نیامده.
الآن نشسته اید علیه حکومت جمهوری اسلامی هر چه می خواهید می گویید، کسی هم حرفی به شما نمیزند، وضع جالبی نیست!؟
امیر انتظام: بله، کاملاً درست است. دلیلش را به شما می گویم. دلیلش این است که من در حال حاضر به اندازه‌ی کافی در سطح جهانی شناخته شده هستم و ایجاد مزاحمت برای من مشکلاتی عظیم برای دولت به وجود می آورد.
شما واقعاً فکر می کنید دولت از این می ترسد؟
امیر انتظام: ملاحظاتی دارند. من قدرتی ندارم که کسی از من بترسد، ولی ملاحظاتی وجود دارد که رعایت می کنند. من برنده‌ی جایزه‌ی جهانی دفاع از حقوق بشر در سال 1997 شدم که این جایزه در 22 ژانویه 1998 به نماینده‌ی من در وین داده شد.
نماینده‌ی شما چه کسی بود؟
امیر انتظام: آقای دکتر عبدالکریم لاهیجی.
خودتان چرا نرفتید؟
امیر انتظام: قرار بود بروم، تمام امکانات هم فراهم شد. بعد، آگاه شدم که توطئه‌ای در کار است تا من از ایران خارج شوم و اجازه ندهند دو مرتبه به ایران برگردم، بنا براین من صلاح دانستم که در این شرایط خاص در کشورم باشم و هر خطری را بپذیرم.
بعضی محافل داخلی می گویند که جایزه‌ی صلح کرایسکی از سوی صهیونیست‌ها حمایت می شود، این درست است؟
امیر انتظام: اینها مطالبی است که نویسندگان روزنامه های دولتی ایران – که هیچ گونه جنبه‌ی مردمی و ملی ندارد – می نویسند. و هر چه را به هر کس می خواهند نسبت می دهند.
برای رد این نظر همین که این نشریات دولتی هستند کافی است؟
امیر انتظام: بله، به نظر من آقای برونوکرایسکی یک شخصیت جهانی است، آیا می شود او را متهم کرد که صهیونیست است؟ البته، آقایان خیلی راحت این کارها را می کنند.
رئیس جمهور اسرائیل هم یک شخصیت جهانی است. مگر نمی شود یک نفر هم شخصیت جهانی باشد و هم صهیونیست؟
امیر انتظام: بله، ولی این خیلی فرق دارد.
چه فرقی دارد؟
امیر انتظام: خیلی فرق دارد. ما نمی توانیم هر یهودی را متهم کنیم که صهیونیست است. ممکن است در مورد افراد گمنام بشود چنین اتهاماتی را وارد کرد، اما در مورد افراد نامداری مانند آقای برونو کرایسکی چنین نیست. خیلی ساده می توانید تحقیق کنید، ببینید صهیونیست بوده یا نه؟
بعضی نشریات داخلی گفته اند که صهیونیست بوده، به نظر شما نبوده؟
امیر انتظام: نه، مسلماً نبوده، او نخستین زمامداری بود که حقوق مردم فلسطین را به رسمیت شناخت و برای آزادی زندانیان فلسطینی اقدام کرد.
آیا در حال حاضر فعالیت سیاسی دارید، البته غیر از مصاحبه ها و گفت و گو ها؟
امیر انتظام: بله، من علی الاصول به دنبال همکاری با گروه های ملی در ایران هستم که بتوانم وحدت و اتفاق نظری بین آنها برقرار کنم.
آیا در حال حاضر در ایران گروه ملی فعال داریم؟
امیر انتظام: بله، نهضت آزادی، حزب مردم ایران، حزب ملت ایران، جبهه ملی ایران و حزب زحمتکشان ملت ایران هستند و سایر گروه هایی که من اسمشان را نمی دانم یا الآن حاضر الذهن نیستم.
آیا در حال حاضر دیدگاهی مثبت در نهضت آزادی نسبت به شما وجود دارد؟
امیر انتظام: این را نمی‌دانم؛ اما من چون مدتي در نهضت آزادی بودم، و آقایان از همکاران و دوستان و همراهان و همفکران گذشته‌ی من بودند، برای آنها احترام قائل هستم. و معتقدم که آنها بر اساس دیدگاه های خودشان برای نجات ایران تلاش می کنند. البته دیدگاه های آنها با دیدگاه‌های من بسیار متفاوت است. و به لحاظ بینش سیاسی و جهان بینی هم جهت نیستیم. من به دلیل نوزده سال زندان و آشنا بودن با خیلی مسائل، دیدگاه های دیگری دارم که دوستان ما آن دیدگاه ها را ندارند. آقایان معتقدند که نظام جمهوری اسلامی باید حفظ و تصفیه شود و معتقدند نظام مذهبی می‌تواند مشکلات کشور را حل کند، در حالی که من معتقد هستم که نظام مذهبی نمی‌تواند و قادر نیست مشکلات ایران را حل کند، [...] البته در چند ماه گذشته که آقای خاتمی بر سر کار آمده، شرایط تغییر کرده و من می توانم با شما صحبت کنم. از چند ماه قبل از روی کار آمدن ایشان در دوران ریاست جمهوری آقای رفسنجانی هم این پیشرفت حاصل شده بود. یک مقداری فضا باز شده بود و الان در زمان آقای خاتمی فضا بازتر شده. آقای خاتمی با این ایده آمدند که قانون را در مملکت حاکم کنند، در حالی که در 19 سال گذشته قانون در این مملکت اجرا نمی شد. قانون اساسی از سوی اداره کنندگان کشور زیر پا گذاشته شده بود.
خود شما هم که قانون اساسی را قبول ندارید؟
امیر انتظام: قانون اساسی را قبول داشتم و به آن رأی دادم، ولی به این دلیل که با شرایط زمان ما قابل قیاس نیست و در آن دست برده اند و با وضع امروز هماهنگی ندارد، آن را قبول ندارم، ولی علیه آن هم نمی جنگم.
ولی مردم قانون اساسی را قبول دارند.
امیر انتظام: نه، اگر یک همه پرسی انجام شود، می توان گفت بله یا خیر.
وقتی مردم در انتخابات ریاست جمهوری شرکت می کنند، همین امر نشان دهنده‌ی مقبولیت وضعیت نزد آنان است.
امیر انتظام: این طور نیست. من هم در انتخابات شرکت کردم، برای اینکه به آقای خاتمی رأی بدهم.
آزاد یا زندانی؟
امیر انتظام می‌پرسد
آخرین بخش
عباس امیر انتظام از نظر وزارت اطلاعات آزاد است و از نظر دادستانی هنوز زندانی، در حالی که گذرنامه و اجازه خروج از کشور هم در جیبش است. اما می گوید: این توطئه ای است که از کشور خارج شوم و دیگر نتوانم برگردم. این که من مذهبی نیستم هم اتهامات و اظهارات سفارت آمریکاست.
سومین و آخرین بخش از گفت و گوی روزنامه جامعه با امیرانتظام را می خوانید:
به هر حال شما می خواهید در محدوده‌ی قانون کار سیاسی بکنید یا نه؟
امیر انتظام: مسلماً همین طور است.
پس چرا می گویید که من نظام مذهبی را قبول ندارم، طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی نظام مذهبی است.
امیر انتظام: قبول ندارم، برای این که نتایج و بازده کارش منفی بوده و [...]
به فرض پذیرش آنچه گفتید، چطور می توانید ثابت کنید که علت پیامد های نادرست نظام، مذهبی بودن آن است؟
امیر انتظام: از 22 بهمن 57 که نظام مذهبی روی کار آمد، برای مدت ده ماه آقای بازرگان فعالیت کردند که بتوانند قدمی در راه بهبود مشکلات ایران بردارند که البته حکومت ایشان هم توسط نظام مذهبی سرنگون شد و کنار گذاشته شد. قسمت اعظم این سالها، یعنی هجده سال و چند ماه را، نظام مذهبی اداره کرده و الآن وقتی از نظر سياسي، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و بهداشتی نگاه می کنیم، می بینیم با مشکلات عظیمی دست به گریبان هستیم. [...] کارنامه‌ی این نوزده سال، منفی است. من با هیچ کس مخالفت شخصی ندارم. همه آقایان از نظر من به عنوان یک انسان محترم هستند، ولی نتایج کارشان است که منفی است.
آنچه گفتید به فرض درست بودن نشان می دهد که نظام موجود کارآمد نیست، آیا این به آن معنی است که کارآمد نبودن، ناشی از جنبه‌ی مذهبی است؟
امیر انتظام: حتماً، بسیاری از مسائلی که در این سالها به وجود آمده به همین دلیل بوده. شما یادتان هست که این آقایان اوایل که بر سر کار آمدند چه دیدگاه هایی نسبت به تجارت داشتند، ولی به تدریج حرکت آنها تغییر جهت داد و به حفظ بازار و حفظ تجارت پرداختند و سرمایه هایی که الآن عده ای به دلیل طرفداری از نظام مذهبی اندوخته اند ثروت های باد آورده‌ای است که متعلق به ملت ایران است و به ناحق به دست عده‌ای افتاده.
با توجه به آنچه گفتید، شما اتهاماتی را که در دادگاه به شما وارد کرده و از قول آمریکاییها اثبات شده که امیرانتظام مسلمان و مذهبی نیست، تأیید می کنید؟
امیر انتظام: اصلاً، من مسلمانم، من در خانواده ی مسلمان به دنیا آمده ام.
پس چرا با یک نظام مذهبی مخالفت میکنید؟
امیر انتظام: برای اینکه نتیجه‌ی کارشان منفی است. در طول تاریخ، بشریت دو دفعه مذهب را در امور سیاسی تجربه کرده [...] البته، این بدان معنی نیست که ما با دین مخالفیم.
به عبارت دیگر شما دیدگاه لائیک دارید نه ضد مذهبی؟
امیر انتظام: من به دخالت نکردن دین در امور سیاسی معتقدم، هر چه اسمش را می خواهید بگذارید. من مسلمانم، شیعه ام، در خانواده‌ی مسلمان به دنیا آمده ام، شدیداً به خداوند و حضرت رسول (ص) و اسلام عقیده دارم، و اگر خداوند و عنایت او نبود، من طی این نوزده سال (از سال 1358 تا سال 1377)، صد بار باید کشته شده باشم، ولی من نمردم، زنده ماندم تا به امروز، و این عنایت خداوند است و اتکال من به خداوند و اسلام. بنابر این نمی شود تمام اینها را کنار گذاشت و اتهامات و اظهارات مسخره‌ی سفارت آمریکا را پذیرفت که من مذهبی و مسلمان نیستم. من مسلمانم. چه کسی می گوید که من مسلمان نیستم؟ من مسلمانم و تمام مسائل دینی و مذهبی را قبول دارم و اجرا می کنم، اما دخالت دین را در سیاست نادرست می دانم؛ به دلیل یک تجربه‌ی سیصد ساله در دنیای مسیحیت و یک تجربه‌ی 20 ساله در ایران.
اگر یک همه پرسی صورت بگیرد و مردم به این دیدگاه که مذهب و سیاست می باید در سرنوشت سیاسی کشور دخیل باشند، مجدداً رأی بدهند، شما این را می پذیرید؟
امیر انتظام: حتماً،حتماً، به شرط آن که آن همه پرسی آزاد و با نظارت سازمان ملل متحد باشد.
البته اصل بر این است که همه پرسی آزاد است.
امیر انتظام: بله، رفراندوم باید آزاد باشد. من این را بارها گفته ام.
شما دائماً به حقوق بشر اشاره می کنید، در حالی که سابقه‌ی حقوق بشر در جهان نشان می دهد مقاصد سیاسی همواره پشت پرده‌ی حقوق بشر بوده و بسیاری کشور ها که حقوق بشر را رعایت نمی کنند به دلیل حمایت های بین المللی، به هیچ وجه مورد اتهام قرار نمی گیرند. آیا گمان نمی کنید حقوق بشر آلت دست قدرت های سیاسی است؟
امیر انتظام: چرا، من با شما هم عقیده هستم. من می دانم حقوق بشر یک حربه است.
پس چرا این قدر به آن تکیه می کنید؟
امیر انتظام: این یک اهرم است. ما باید برای نجات کشورمان و برای نجات ملت مان از حقوق بشر استفاده کنیم. ما کاری نداریم که در اسرائیل حقوق بشر زیر پا گذاشته می شود و یا در آمریکا به حقوق بشر بی اعتنایی می شود. دلیلی ندارد که چون آنها حقوق بشر را زیر پا می گذارند ما هم چنین کنیم.
در بسیاری موارد، وقتی حکومت ایران محکوم می شود مقاصد سیاسی وجود دارد ...
امیر انتظام: حتماً همین طور است، اما در مجموع رعایت حقوق بشر به نفع ماست. ما می خواهیم حقوق بشر در کشورمان اجرا شود. کشور ما که نباید آمریکا و اسرائیل را الگو قرار بدهد؛ این درست نیست که بگوییم چون در آمریکا و اسرائیل حقوق بشر اجرا نمی شود، در ایران هم اجرا نشود. ما می‌خواهیم از حقی که به ما داده شده استفاده کنیم. در خود اسلام هم این حق به مردم داده شده که متأسفانه زیر پا گذاشته می شود.
شما بخش وسیعی از عمرتان را به دلیل ارتباط یا اتهام ارتباط با آمریکا در زندان گذراندید. الآن نظرتان درباره ی ایالات متحده‌ی آمریکا چیست؟
امیر انتظام: این اتهامی کذب بود که هرگز نتوانستند آنرا اثبات کنند. من نوزده سال است که می جنگم تا یک دادگاه عادلانه براي اعاده دادرسي من تشکیل شود. آنها اتهامات مرا مطرح کنند و من بتوانم وکیل مدافع داشته باشم، و نظّار حقوقدان جهانی در دادگاه من شرکت داشته باشند، در این صورت آنها نمی توانند حتی یک مورد، حتی یک کلام علیه من پیدا کنند.
به سؤال من پاسخ ندادید.آقای امیر انتظام موضع شما در قبال آمریکا چیست؟
امیر انتظام: آمریکا کشوری است استعمارگر، سرمایه دار، با قدرت و در حال حاضر قدرت اول جهان است. اما نمی توانیم به دلیل اینکه آمریکا دارای این صفات است، بگوییم نباید مطلقاً با این کشور رابطه داشته باشیم. این به ضرر منافع ملی ماست. ما در نوزده سال گذشته به دلیل شصت میلیارد دلار سرمایه گذاری که در صنایع نظامی کرده بودیم، مجبور شدیم لوازم یدکی همان صنایع را از آمریکا با چند برابر قیمت بخریم، آن هم به دلیل نداشتن رابطه‌ی مستقیم. قطع رابطه با دولت آمریکا نه تنها به مصلحت ملت ما نیست، بلکه گناهی بزرگ است و همین امر تا امروز باعث شده خسارات بسیار سنگینی به ملت ایران وارد شود. بنابراین ما باید افرادی سیاستمدار، باهوش، وطن پرست و صادق داشته باشیم که ضمن داشتن رابطه با آمریکا بتوانند منافع ملت ما را حفظ کنند. فراموش نکنید که در تمام دوران جنگ سرد آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی، دو قطب متضاد در مقابل هم بودند و موشک های خود را به سوی خاک یکدیگر نشانه رفته بودند، ولی همیشه با هم رابطه داشتند؛ می نشستند، شام می خوردند، ناهار می خوردند، صحبت می‌کردند و از نتایج صحبت شان بهره برداری می‌کردند. این دیپلماسی آمریکا بود که توانست اتحاد جماهیر شوروی را به زانو در بیاورد و آن را متلاشی کند، نه جنگ نظامی. بنابراین ما که یک دولت کوچک هستیم و دنبال صلح و آشتی و مسالمت می‌گردیم، حق نداریم رابطه‌ي خودمان را با کشورهای جهان قطع کنیم، آن هم فقط به خاطر این که آنها کشورهای استعماری هستند. مگر دولت انگلستان یا فرانسه استعماری نیستند؟ مگر اسپانیا و پرتقال استعماری نبودند؟ مگر خود چین یا ژاپن استعماری نبودند؟ اگر ما با همه اینها رابطه داریم، چه دلیل دارد که با آمریکا رابطه نداشته باشیم؟ چه دلیل دارد که با اسرائیل رابطه نداشته باشیم؟ ما باید افرادی لایق و شریف داشته باشیم که بتوانند منافع ملت ما را حفظ کنند، وگرنه به صرف اینکه این کشور استعماری و ظالم است و حقوق بشر را رعایت نمی کند، حق نداریم رابطه مان را با آن كشور قطع کنیم.
الان از نظر قانونی شما چه وضعیتی دارید؟ تبرئه شده اید؟
امیر انتظام: هیچ کدام، هیچ کدام، همان طور که گفتم حکم من ابد غیر قابل تغییر است. آقایان در آذر 1375 که من را از زندان بیرون کردند، بعد از سی روز که من هر روز اعتراض کردم، به من گفتند تا اطلاع ثانوی به دنبال شما نخواهیم آمد. بعد از دو ماه آمدند اینجا، دو نفر آقایان از وزارت اطلاعات که مسئول امور ملّیون هستند، آمدند اینجا و گفتند از نظر دادستانی انقلاب شما زندانی هستید، ولی از نظر ما شما زندانی نیستید، به همین دلیل شما در بیرون از زندان زندگی میکنید، ولی دادستانی انقلاب هنوز شما را زندانی می داند، بنابراین، این تعریف را شما پیدا کنید که من چه موقعیتی دارم.
حق خروج از کشور را دارید؟
امیر انتظام: به من اجازه دادند، گذرنامه و اجازه‌ی خروج هم دارم.
چرا به خارج نمی روید؟
امیر انتظام: برای اینکه توطئه است که من بروم و دیگر نتوانم برگردم. من نمی خواهم وطنم را ترک کنم. من ایرانی هستم و می خواهم در همین آب و خاک بمیرم. تمام تلاشم را برای این آب و خاک کرده ام و می کنم.
