خلاصه مطلب
شك نكنيم كه اگر موضع گيرى هاى پان ايرانيست ها نبود، امروز جزاير سه گانه ايرانى ابوموسى، تنب بزرگ و تنب كوچك
سرنوشت ديگرى داشتند.
از ياد نبريم كه زندانى شدن طولانى مدت فروهر به دليل موضع گيرى هاى اعتراض آميزش درباره موافقت حاكميت وقت با رفراندوم ساختگى در مورد بحرين بازتابى خاص در جامعه به وجود آورد
شكل گيرى و حضور فعال سازمان هاى سياسى طى چند سده اخير در كشورهاى جهان به ويژه ايجاد حزب هاى ماندگار و تاثير گذار در مغرب زمين كه تا به امروز به عنوان بدنه جامعه مدنى آن كشورها نقشى اساسى را در سياستگزارى و سازماندهى دولت ها در تمامى زمينه ها بر عهده دارند، بحث كلانى است كه نياز به تجزيه و تحليل رويدادهاى تاريخى و تحولات ساختارى جامعه هاى غرب دارد كه طرح آن در اين نوشتار كوتاه نمى گنجد.
اما در مشرق زمين آنچه كه به عنوان حزب با آن برخورد مى كنيم داستان پيچيده اى دارد كه به اعتبارى پديده حضور و سلطه قدرت هاى استعمارى در اين سرزمين ها از يك سو و تاثير پذيرى گروهى از دانش آموختگان سرزمين هاى شرقى از تحولات جامعه غربى و غرب را الگو قرار دادن در مسائل عمده براى فاصله گرفتن از ساختار جامعه عقب مانده خود و حركت در مسير مدرنيته از سوى ديگر نمى تواند ناديده انگاشته شود. بدون آنكه بخواهم به چگونگى شكل گرفتن ديدگاه ها و عملكرد سازمان هاى سياسى ايران در دوران مشروطه به بعد بپردازم و دلايل ناپايدارى عمده آنها را برشمارم، لازم مى دانم به يك نكته اساسى اشاره كنم و آن اينكه در ميان چند سازمان سياسى كه تا به امروز در ايران داراى فعاليت بوده اند، شمار كمى از آنها داراى حضور فعال سياسى هستند.
من در اين نوشته فرصت آن را ندارم كه شرايط تاريخى ايران را از دوران تجاوزگرى هاى استعمارگران غربى و به ويژه نقش دو قدرت سلطه گر روس و انگليس را در دو سده گذشته در سرزمينى وسيع به نام ايران زمين مورد بحث قرار دهم، ولى يادآور مى شوم كه براى شناخت واقعى لطمه هاى شديدى كه به اين سرزمين وارد شده و آگاهى از چگونگى انحطاطى كه كشور ما در زمينه هاى مختلف به آن گرفتار آمده راهى جز تحليلى آگاهانه و متكى بر واقعيت و بركنار از تحليل هاى ايدئولوژيك پيش ساخته دست كم در محدوده اين دو سده نيست. جريان نهضت پان ايرانيسم حركتى بود كه با وجود گذشت شش دهه از حضور آن هنوز چنان كه بايد كوششى براى شناساندن اهميت و ارزش هاى نقشى كه در بحرانى ترين شرايط در كشور بر عهده داشت، صورت نگرفته است.
نهضت پان ايرانيسم در شرايطى از بطن جامعه ايران جوشيد و پا به عرصه وجود گذاشت كه مرحله جديدى براى تجزيه بخش هاى ديگرى از ايران به وسيله دو استعمارگر كهنه كار روس و انگليس طرح ريزى شده بود. اتحاد جماهير شوروى در پى سياست تجاوزگرانه روسيه تزارى و در تكميل آن بر آن بود تا آذربايجان و بخش عمده اى از غرب ايران را (به دنبال تجزيه سراسر قفقاز و بخش هايى از آسياى مركزى) از پيكر وطن جدا سازد و انگلستان بنابر طرح «بومن» در چارچوب كميسيون چهارجانبه قصد آن داشت كه مسئله انجمن هاى ايالتى و ولايتى را در ايران به اجرا گذارد. طرحى كه دكتر مصدق پرده از روى آن برداشت و به شدت به آن حمله كرد و فاجعه آميز بودن آن را براى مردم روشن ساخت و استعمارگران و حاكميت وابسته به آنها را مجبور به عقب نشينى ساخت و مانع از قطعه قطعه شدن دوباره كشور شد.
در همين زمان با شكل گيرى «فرقه دموكرات» به وسيله اتحاد جماهير شوروى براى جدا ساختن آذربايجان، يكباره يكى از استثنايى ترين و شگفت آورترين جريان هاى سياسى ملى به نام «پان ايرانيسم» پا به صحنه گذارد. اهميت و ويژگى اساسى اين جريان از چند نظر قابل توجه است:
نخست آنكه برخلاف ديگر سازمان ها و حزب ها و جريان هاى سياسى، اين تنها سازمانى است كه هسته مركزى و هيات موسس آن را چهره هاى سياسى شناخته شده و صاحب اعتبار جامعه در زمينه هاى مختلف تشكيل نمى داد، بلكه جوانان گمنامى بودند كه به طور عمده سال هاى آخر دبيرستان را مى گذراندند و هيچ گروه و جريان مطرحى از آنها حمايت نمى كرد و جز پول توجيبى خودشان هيچ منبع درآمد ديگرى نداشتند. حضور اين جريان در صحنه سياسى بحران زده آن روز ايران در مدتى كوتاه توانست جاذبه اى را پديد آورد كه شمار قابل توجهى از نيروهاى نوجوان و جوان را به خود جلب نمايد و به زودى به عنوان يك جريان تاثيرگذار در جامعه مطرح گردد. عامل اساسى كه موجبات اقبال جامعه و به ويژه جوانان را فراهم آورد آن بود كه بنياد تفكر اين جريان بر هدف هايى روشن قرار داشت كه پاسخگوى حساسيت هاى ملت ايران بودند. مهمترين مبانى اين جريان دغدغه شديد آن نسبت به حفظ يكپارچگى كشور، استقلال و وحدت ملى بود كه در آن شرايط بحرانى همه آنها از سوى اشغالگران و عوامل ساخته و پرداخته آنها همچون حزب توده و فرقه دموكرات مورد تهديد شديد قرار گرفته بود. ملت ايران كه هنوز در اندوه از دست دادن سرزمين هاى قفقاز، بخش هايى از آسياى مركزى، افغانستان بخشى از بلوچستان قرار داشت، نمى توانست تجزيه آذربايجان و كردستان را تحمل كند و اجازه دهد تا توطئه هاى قدرت هاى استعمارى، كشور را در مسير تكه تكه شدن قرار دهد. از اين رو جريان ملى گراى پان ايرانيسم از بطن جامعه ايران براى مقاومت در برابر همه آنچه كه مى توانست استقلال و يكپارچگى كشور و همبستگى ملى را به خطر بيندازد، سر برآورد و با اقبال مردم و نسل جوان تحقير شده، روبه رو گشت و در اين مدت كوتاه توانست در برابر جريان هاى بيگانه و يا وابسته به بيگانه، به عنوان يك قدرت نقش آفرين ابراز وجود كند. اين جريان با تكيه بر اينكه ملت ايران رشته ناگسستنى نسل هاى گذشته، حال و آينده است و كهن ترين ملتى است كه از ديرگاه بر هويت ملى خويش آگاهى داشته و سهمى بزرگ در شكل بخشيدن به فرهنگ بشرى بر عهده داشته است، در برابر ديدگاه كمونيستى كه ايران را كشورى كثيرالمله مى ناميد و بر آن بود تا زمينه آشوب و تلاشى ميهن را پديد آورد، با توانمندى به مقابله پرداخت. نهضت پان ايرانيسم نه تنها ايران را از تجزيه دوباره نجات داد، بلكه توفيق آن را يافت تا جريان روسى سازى بخش هاى جدا شده از ايران را در قفقاز و آسياى مركزى با چالش مواجه سازد و آمادگى هاى زيادى را در اين سرزمين ها براى حفظ هويت خويش فراهم آورد و سبب شد تا در چند دهه بعد اتحاد جماهير شوروى فرو ريزد چنانچه هوشمندانه عمل شده بود تا به امروز زمينه لازم براى ايجاد يك اتحاديه بزرگ در حوزه فرهنگ ايرانى فراهم آمده بود و جريان هاى بيگانه ساخته اى چون «پان تركيسم» مجالى براى مطرح ساختن خود تا مرز تهديد منافع ايران نمى يافتند.
آنچه بدان اشاره رفت بدان خاطر بود تا شناختى گذرا از جريانى به دست دهم كه زنده يادان داريوش و پروانه فروهر ساليان دراز در راه شكل گيرى و رشد و توسعه آن نقش آفرين بودند و به شهادت تاريخ معاصر لحظه اى از تلاش درباره هدف هاى بنيادى آن درنگ نكردند. شك نكنيم كه اگر موضع گيرى هاى پان ايرانيست ها نبود، امروز جزاير سه گانه ايرانى ابوموسى، تنب بزرگ و تنب كوچك سرنوشت ديگرى داشتند. از ياد نبريم كه زندانى شدن طولانى مدت فروهر به دليل موضع گيرى هاى اعتراض آميزش درباره موافقت حاكميت وقت با رفراندوم ساختگى در مورد بحرين بازتابى خاص در جامعه به وجود آورد و شيخ نشين ها و كشورهاى منطقه خليج فارس و درياى عمان دريافتند كه بايد حريم منافع ايران را پاس دارند. نقش موثر پان ايرانيست ها در جريان نهضت ملى شدن صنعت نفت و قدرت نمايى آنان در برابر مانورهاى حزب توده براى مرعوب ساختن ملت ايران پديده اى نيست كه نسل ما بتواند آن را از ياد ببرد. حزب توده بر آن بود تا با ايجاد جو وحشت در همه جا، دولت جبهه ملى دكتر مصدق را ناتوان جلوه دهد و در صورت برخورد با آشوبگران، بر آن مارك فاشيست و سركوبگر زند. حضور نيروهاى پان ايرانيست در دانشگاه ها، دبيرستان ها و كارخانه ها سبب شد تا يكه تازى هاى حزب توده و توطئه هاى در پس پرده انگلستان (و به گفته دكتر مصدق «توده- نفتى ها») فلج گردد و سرانجام نهضت ملى شدن صنعت نفت به نتيجه برسد.
در اين راه نيز حضور بى باكانه زنده ياد فروهر عاملى موثر به شمار مى آمد.
كشور كوچكى كه در تمامى طول تاريخ تا زمان تجاوز تزارها هميشه بخشى از ايران به شمار مى رفته است، به پشتيبانى آمريكا و همگامان آن در منطقه، بى شرمانه چشم طمع به بخش هاى گسترده اى از ميهن ما دوخته است. شيخ نشينى كه طى حدود ۳۰ سال گذشته از هيچ به همه جا رسيده و فرصت هاى بسيارى را از ما ربوده، با گستاخى چشم طمع به جزاير ايران دوخته است. وضع ما در قبال اوضاع بحرانى دو همسايه شرقى و غربى مان در موقعيت نگران كننده و آسيب پذيرى قرار دارد.
در چنين شرايطى راهى جز تمكين خواسته هاى بحق ملت در جهت استقرار حاكميت ملى و بازگذاردن دست نيروهاى ملى براى بسيج جامعه به منظور مقابله با تهديدهاى همه جانبه براى نجات كشور وجود ندارد.
