چهارشنبه 24 اسفند 1384
تفاهم نسبى قدرتهاى جهانى عليه ايران
گفت و گو بادكتر پرويز ورجاوند صاحب‌نظر در مسايل سياسى و از اعضاى شوراى مركزى جبهه ملى -
ايران ما - با وجود اينكه برنامه هسته‌اى ايران در توافق‌نظرى بى‌سابقه ميان قدرتهاى بزرگ جهانى به شوراى امنيت سازمان ملل متحد گزارش شده است، اما در ميان اين قدرتها بر سر نوع رفتار با جمهورى اسلامى اختلاف‌نظر وجود دارد. در اين رابطه پرسشهاى بسيارى مطرح است. آيا طرح روسيه واقعا از دستور كار دولت ايران خارج شده است؟ چنانچه در شوراى امنيت براى ايران ضرب‌الاجلى تعيين شود، چه چشم‌اندازى در انتظار جمهورى اسلامى خواهد بود؟ دكتر پرويز ورجاوند صاحب‌نظر در مسايل سياسى و از اعضاى شوراى مركزى جبهه ملى در مصاحبه‌اى با بهنام باوندپور مصاحبه‌گرصداى آلمان به پرسش‌هايى از اين دست پاسخ داده است.
دکتر ورجاوند، در شورای امنیت اختلاف نظرهایی میان آمریکا، انگلستان و فرانسه با روسیه و چین بر سر برنامه اتمی ایران وجود دارد. به نظر شما این اختلاف نظرها تا چه حدی می‌تواند فضا را به نفع ایران تغییر بدهد؟
پرویز ورجاوند: این در واقع یک نوع چانه‌زنی‌ست که روسیه و چین در پیوند با مراودات خودشان در سطح کلان با آمریکا و اروپا دارند. بويژه، مثلا، در مورد چین باید پذیرفت که مسئله‌ی تایوان در شرایط کنونی یکنوع محور اساسی بده و بستان برای چین است یا مسئله کم کردن ميزان فشارهای اقتصادی در مورد صادرات پرحجم چین به آمریکاست و در مورد روسیه باز گرفتن امکانات فراوانتر اقتصادی و راهگشایی کردن برای اینکه روسیه بتواند در حوزه نفوذ گذشته‌ی خودش تا حد بیشتری قدرت مانور پیدا بکند. بنابراین، اساس اختلاف آنها چانه‌زنی‌هایی‌ست و در این ضمن، امکان دارد که این چانه‌زنی‌ها که منجر به این میشود که اعتبار سیاسی چین و روسیه را بعنوان دو قدرتی که نمی‌‌خواهند دنیا احساس بکند که تسلیم مطلق آمریکا و اروپا هستند، این فرصتی را فراهم بکند که اگر ایران برخلاف عملکرد گذشته‌اش یکبار شعورمندانه در قبال مسایل به مانور بپردازد، شاید بتواند از چنین فضایی بهره بگیرد.
دکتر ورجاوند، همانطور که فرمودید، این اختلاف نظرها در هرحال وجود دارد. آیا ممکن است این اختلاف‌نظرها باعث بلوکه شدن مواضع تند علیه ایران بشود و مسئله در درازمدت فقط در سطح دیپلماتیک پیش برود، یا فکر می‌کنید سیاست منزوی کردن ایران، بخصوص از طرف آمریکا، در نهایت شانس بیشتری خواهد داشت؟
پرویز ورجاوند: آمریکا در حالیکه می‌خواهد حاکمیت ایران را زیر فشار قرار بدهد، از سوی دیگر به دلیل مجاورت ایران بويژه با عراق و افغانستان، مسئله‌ی نقش ایران در این دو کشور را آمریکا نمی‌تواند نادیده بگیرد. بنابراین در حالی که می‌کوشد ایران را در یک فضایی قرار بدهد که بیشتر بتواند از خواست‌های او تمکین بکند، در عین حال می‌کوشد که در زمینه‌ی این دو بخش شرقی و غربی فضا را به مرحله‌ای نرساند که اینها بتوانند از وجود عوامل لازمی که دارند در بسامان رسیدن نسبی اوضاع در آن دو منطقه جلوگیری کنند. بنابراین یک ظرافت کاملا خاصی در اینجا وجود دارد که میزان فشار آمریکا چقدر باشد که بتواند هم حاکمیت ایران را مجبور به تمکین بکند از یک سیاست کلان ، و هم بتواند یک همسویی‌هایی را از او در قبال افغانستان و عراق طلب بکند.
دکتر ورجاوند، مسئله‌ی دیگر مسئله طرح روسیه است. سخنگوی وزارت خارجه ایران آقای آصفی، از یکطرف گفته‌اند که جمهوری اسلامی طرح روسیه را پس از گزارش پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت از دستور کار خارج کرده، اما از طرف دیگر با فاصله‌ی کوتاهی اعلام کرده‌اند که گفتگو با روسیه بر سر طرح این کشور برای غنی‌سازی اورانیوم ایران در خاک روسیه ادامه پیدا خواهد کرد. آیا به نظر شما، اصولا در شرایط کنونی چشم‌پوشی ایران از طرح روسیه امکان‌پذیر هست؟
پرویز ورجاوند: به مسئله‌ی طرح روسیه نباید فقط در چارچوب شرایط کنونی نگریست. طرح روسیه فقط پاسخگوی مسئله‌ی تامین سوخت راکتور بوشهر نمی‌تواند باشد. مسئله‌ی طرح روسیه در واقع بگونه‌ای مطرح شده است از سوی روسها که ایران خودش را متعهد به یک مجموعه‌ای از رآکتورها، تا ۱۰ رآکتوری بکند که از روسیه خریداری کند یا بخشهایی از این تاسیسات را با روسها تعهد ببندد و یک قرارداد بلندمدت را در مورد غنی‌سازی ببندد، ضمن آنکه روسیه بهیچوجه تمایلی ندارد به اینکه در مراکز غنی‌سازی خودش حضور کارشناسان ایران را داشته باشد. بنابراین، یکنوع قرارداد کاملا یکطرفه است. من تصورم این است که در آن بخشی که ایران ابراز آمادگی کرد برای این بود که شاید بتواند از این فرصت بهره بگیرد و بتواند تفاهم روسیه با آمریکا و اتحادیه اروپا را دچار مشکل بکند. حالا که نتوانسته از چنین مانوری برخوردار بشود، به احتمال زیاد ضرورتی نمی‌بنید که در زودهنگام در چارچوب پیشنهادات روسیه بتواند اعلام موافقت بکند. بنابراین قضیه را به درازا می‌کشاند تا ببیند تصمیماتی که در شورای امنیت گرفته خواهد شد به چه صورت خواهد بود.
دکتر ورجاوند، در کنار تاکید آمریکا و اتحادیه اروپا بر افزایش فشار بر ایران برای پذیرش خواست‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، هنوز هم اکثر طرف‌های درگیر صحبت از بازبودن راههای دیپلماتیک برای حل معضل هسته‌ای ایران می‌کنند. فکر می‌کنید بجز طرح روسیه آیا راه حل معقول دپیلماتیک دیگری هم برای ایران وجود دارد؟
پرویز ورجاوند: راه حل معقولی که متاسفانه حاکمان ایران هیچگاه در این چارچوبهای واقعبینانه با قضایا برخورد نمی‌کنند، این بود که دست‌کم حالا که یکنوع موضعگیری نامعقول در زمینه‌ی مذاکره با آمریکا را دارند، پدیده‌ای که بی‌بروبرگرد سرانجام برای حل کل مشکلات خاورمیانه که ایران محورش هست بهرحال باید در چارچوب مذاکرات و گفت‌وشنود ایران و آمریکا صورت بگیرد، حالا آن را که تا حالا نفی کرده‌اند، اینها نتوانسته‌اند در چارچوب مذاکره با اتحادیه اروپا بگونه‌ای عمل کنند که اتحادیه اروپا در عین حالی که در بعد کلان با آمریکا تعامل دارد، بتواند برای تثبیت موقعیت خودش در خاورمیانه بگونه‌ای به تفاهم نسبی با ایران بیندیشد. بنابراین هنوز اگر این فرصت هست و بیشتر اروپایی‌ها روی این مسئله تکیه می‌کنند، برای این است که اروپایی‌ها بهرحال به یک کشوری با موقعیت بشدت عمده استراتژیک ایران در منطقه خاورمیانه نیاز دارند و بنابراین آنها می‌خواهند که به یک تعاملی برسند، ولی بشرطی که در اینسوی قضیه هم ایران بتواند با محذورات اتحادیه اروپا در قبال آمریکا و فشارهای افکار عمومی بگونه‌ای کنار بیاید.
در شورای امنیت بحث دادن ضرب‌الاجل کوتاه‌مدت به ایران برای پذیرش خواست‌های آژانس هم مطرح است. فکر می‌کنید اگر چنانچه چنین ضرب‌الاجلی، چه ۱۴ روزه و چه ۶۰ روزه، به ایران داده بشود، چه چشم‌انداز محتملی در برابر ایران قرار خواهد گرفت؟
پرویز ورجاوند: اگر این فرصت را به آنها بدهند، که به احتمال من ممکن است فرصتی بین یکماه، چهل روز تا دوماه باشد، این فرصت می تواند بسته به نحوه‌ی مذاکرات پس‌پرده‌ای که دارند چقدر اثرگذار باشد، برای اینکه در ساختار درونی حاکمیت ایران که اختلاف‌نظرهایی نسبت به نحوه‌ی مذاکره و برخورد با این بحران وجود دارد گروهی بتواند سکان را بدست بگیرد که به مسئله‌ی مذاکره کردن و به مسئله‌ی کنارآمدن با قدرتهای جهانی بعنوان یک اصل نگاه بکند، یا آن گروهی که فکر میکند باید شرایط را ببرد به مرز رودررویی و یک تنش خیلی شدیدتر از آن چیزی که هست. بنابراین، این امر بسته است به مذاکرات پس پرده و چالش‌هایی که دو گروه در درون حاکمیت ایران رودرروی با همدیگر دارند.
دکتر ورجاوند، طبیعی‌ست که گزارش پرونده‌ی هسته‌ای ایران به شورای امنیت آسیبهای زیادی را به ایران در عرصه‌های مختلف زده یا خواهد زد، ولی به نظر شما کمترین ضرری که این مسئله برای ایران دارد چيست؟
پرویز ورجاوند: کمترین ضرری که ما در این زمینه دیدیم این است که دنیا و صاحبان قدرت، بويژه در شورای امنیت به یک تفاهم نسبی باهم نزدیک شده‌اند، در حالیکه همیشه امکان داشت بنحوی عمل کرد که از شکل گیری این تفاهم نزدیک به تعامل کامل جلوگیری کرد.
