پرويز جاهد
گفتگو با روبرت صافاريان از دبيران مجله ارمنی زبان هاندس
روبرت صافاريان در حوزه نقد و ترجمه سينما نامی آشناست. سالهاست که در نشريات مختلف سينمايی قلم می زند و کتابهای سينمايی مهمی چون نشانه شناسی سينما نوشته کريستين متز، اومانيسم ونقد فيلم نوشته رابين وود و تاريخ سينمای جهان نوشته ديويد بوردول را به فارسی ترجمه کرده است.
صافاريان مدتی است که به همراه برخی از هنرمندان و نويسندگان مشهور ارمنی مثل آربی آوانسيان، واروژ سورنيان و ژانت لازاريان، نشريه ادبی و هنری هاندس را به زبان ارمنی در تهران منتشر می کنند. ازاين فصلنامه تا كنون يازده شماره منتشر شده است.
در گفتگو با صافاريان او می گويد که نگران زوال زبان ارمنی در بين ارمنی های ايران است.
هاندس در زبان ارمنی به چه معناست؟ چه کسی آن را منتشر میکند؟ مستقل است يا به انجمن يا نهادی وابسته است؟
يکی از معنی‌های هاندس در زبان ارمنی نشريه ادواری است. جُنگ‌های ادبی-هنری در ارمنی "هاندس" خوانده می‌شوند. فصلنامه هاندس که نشريه‌ای ادبی-هنری است که توسط چهار-پنج نفر از علاقه‌مندان ادبيات و هنر منتشر میشود، به گروه و حزب خاصی وابسته نيست، و آثار ادبی و مقالات هر کس را، فارغ از طرز فکر او، مشروط بر اينکه کيفيت مناسبی داشته و با موضوع نشريه همخوانی داشته باشد، چاپ میکند.
هاندس تنها نشريه‌ای است که به زبان ارمنی در حوزه فرهنگ و هنر در ايران منتشر میشود. به نظر شما چرا پيش از اين در اين زمينه کاری صورت نگرفت. آيا مخاطبی برای موضوع اين نشريه وجود نداشت؟ دليل بی‌توجهی ارامنه نسبت به انتشار چنين نشريه‌ای چه بود؟
البته احتمالاً پيش‌تر در اين زمينه کارهايی شده است که من اطلاع دقيقی از آنها ندارم. می‌دانم در سال‌های دهه ۱۹۶۰ چند شماره نشريه‌ای به نام آرمن در آمده که آربی آوانسيان جزو گردانندگان آن بوده است. اما آن نشريه زمان درازی دوام نياورد.
گروه ادبی "نور اِج" هم از دهه ۱۹۳۰ به بعد گاهنامه‌ای ادبی به همين نام منتشر می‌کرد که آثار نويسندگان و شاعران گروه در آن منتشر می‌شد. به هر حال، با توجه به دشواری‌هايی که خودمان در کار انتشار نشريه با آن درگير هستيم، عجيب نيست که نشريات ادبی-هنری وزين به زبان ارمنی در ايران کم داشته‌ايم.
انتشار يک جنگ ادبی-هنری وزين به زبان فارسی برای مخاطب بالقوه چند ميليونی نيز امروز کار دشواری است، چه برسد به انتشار چنين نشريه‌ای برای يک جامعه زبانی کوچک چند ده هزار نفری.
هاندس در چه سطحی از نظر تيراژ منتشر میشود و چه نوع مخاطبانی را در بر می‌گيرد؟ مخاطب عام يا خاص؟ آيا نشريه‌ای روشنفکری است يا با تمام اقشار جامعه رابطه برقرار میکند؟
هاندس نشريه‌ای است که برای قشر روشنفکر و تحصيل‌کرده‌ای که دغدغه فرهنگ و ادبيات و هنر دارند، منتشر میشود. در حال حاضر تيراژ آن ششصد نسخه است.
استقبال از اين نشريه و ميزان تأثير آن در چه حد بوده است؟
ما استقبال از آن را خوب ارزيابی می‌کنيم و همين را که انتشار آن تا امروز تداوم داشته است موفقيت بزرگی می‌دانيم و گمان نمی‌کنيم بدون استقبال قشر هنردوست جامعه ارامنه ايران می‌شد کار را تا امروز ادامه داد.
چه شاخه‌هايی از فرهنگ و هنر را پوشش می‌دهد؟
همه رشته‌های هنری در دستور کار هاندس قرار دارند. البته اين بدان معنا نيست که در هر شماره مطالبی راجع به همه هنرها يافت شود. وزن هر رشته هنری در شماره‌های گوناگون کم وزياد میشود، اما ما دوست داريم به همه هنرها بپردازيم و هر وقت احساس می‌کنيم يکی از هنرها مورد کم‌توجهی قرار گرفته است، می‌کوشيم در شماره‌های بعدی جبران کنيم.
روبرت صافاريان: بيشتر جوانان ارمنی با وجود اينکه در خانه و در مناسبات روزمره درونی جامعه قومی خود به زبان ارمنی صحبت می‌کنند، اما خواندن و نوشتن زبان ارمنی برای آنها دشوار است.
حتی ترکيب اعضای هيئت تحريريه و تخصص‌های آنها نيز نشان دهنده اين تنوع است. در زمينه تئاتر، سردبير و صاحب امتياز مجله واروژ سورنيان را داريم که مترجم شماری از کارهای مهم ادبيات نمايشی دنيا از زبان انگليسی به ارمنی است. در زمينه تئاتر، آربی آوانسيان هم از پاريس با ما همکار میکند.
آزاد ماتيان و نوروان (نوريک ميکائيليان) هر دو شاعر و استاد زبان و ادبيات ارمنی در دانشگاه‌های ايران‌اند. آيدا آذريان، جوان‌ترين عضو گروه، در ترجمه تبحر دارد. من هم سالهاست در زمينه سينما می‌نويسم و ترجمه می‌کنم. در زمينه موسيقی هرچند در ميان اعضای هيئت تحريريه کسی را نداريم، اما ليدا بربريان که کارشناس هنر و بخصوص موسيقی است، همکاری منظمی با ما دارد.
در زمينه هنرهای تجسمی نيز ژانت لازاريان از روزنامه‌نگاران و هنرشناسان قديمی ارمنی-ايرانی و آرموند آيوازيان، از هنرمندان نسل جوان‌تر، به ما ياری رسانده‌اند. آرموند آيوازيان تا همين اواخر مسئوليت صفحه‌آرايی هاندس را هم به عهده داشت و بايد گفت که شکل گرافيکی مجله، همواره يکی از ويژگی‌های هاندس بوده که برای آن اعتبار به همراه آورده است.
آيا هاندس تنها به فرهنگ و هنر ارامنه می‌پردازد يا کل فرهنگ ايرانی را مد نظر دارد؟
نه، هرچند شايد بتوان گفت بيشتر به فرهنگ و هنر ارامنه و بخصوص فرهنگ و هنر ارامنه ايران می‌پردازد، اما صرفا به اين حوزه محدود نيست. ما خود را محدود به هنر ارامنه نمی‌دانيم و مطالبی از نويسندگان مهم جهان مانند همينگوی، نوشته‌هايی درباره پيتر بروک، گروتوفسکی و يا فيلمسازانی مانند ديويد لينچ داشته‌ايم.
ولی در طول کار به تدريج متوجه شديم، تاريخ فرهنگی، ادبی، و هنری جامعه ايران هرگز به طور جدی و به دور از پيشداوری‌های سياسی و ايدئولوژيک مورد بررسی قرار نگرفته و ما در موقعيتی قرار داريم که می‌توانيم اين کار را بکنيم، بنابراين حجم قابل توجهی از مطالب ما به اين زمينه اختصاص می‌يابد.
برای نمونه سال گذشته چهارصدمين سالگرد بنيانگذاری جلفای اصفهان بود و ما به اين مناسبت در چند شماره مقاله‌هايی در اين زمينه منتشر کرديم. در هر شماره حتماً چند صفحه‌ای هم به ترجمه و معرفی ادبيات فارسی اختصاص می‌دهيم.
آيا مطالب نشريه به زبان ارمنی توليد میشود يا ترجمه از زبان‌های ديگر مانند فارسی و انگليسی هم مطرح است؟
بله، مطالب نشريه به زبان ارمنی هستند. در اين زمينه که آيا بهتر نيست نشريه دوزبانه (ارمنی-فارسی) باشد بحث‌های زيادی داشته‌ايم. ديدگاه‌های اعضای تحريريه در اين زمينه متفاوت است. من شخصاً به انتشار نشريه به دو زبان تمايل بيشتری دارم، اما بيشتر دوستان انتشار نشريه تک‌زبانه را ترجيح می‌دهند.
يکی از دلايل آنها اين است که نشريه تعداد قابل‌توجهی خواننده در کشورهای ديگر مانند آمريکا، فرانسه و غيره دارد و مطالب فارسی‌زبان نشريه به درد آنها نخواهد خورد. البته من گمان می‌کنم خوانندگان ما در ميان ارامنه ساکن کشورهای ديگر هم بيشتر از ارامنه ايران هستند که به خارج مهاجرت کرده‌اند و می‌توانند از آن مطالب استفاده کنند.
به هر رو، جمع تحريريه به اين نتيجه رسيد که به جای انتشار نشريه دوزبانه، سالی يک شماره ويژه به زبان فارسی نيز منتشر کنيم که می‌تواند حاوی گزيده‌ای از مطالب هاندس ارمنی و همين طور مطالب مخصوص به خود باشد. اما تا امروز نتوانسته‌ايم اين شماره فارسی را منتشر کنيم.
دليل اين امر محدوديت نيروهای ماست. زورمان به بيش از اين نمی‌رسد. غير از اين، برنامه‌های ديگری نيز به طور اصولی مورد موافقت همه قرار گرفته است که نتوانسته‌ايم به آنها جامه عمل بپوشانيم. از آن جمله است راه‌اندازی سايت نشريه و برگزاری جلسات ادبی-هنری، که با وجود اينکه به آنها احساس نياز می‌کنيم، اما عملی نشده‌اند.
آيا نويسندگان فارسی‌زبان نيز با نشريه شما همکاری دارند؟
خير. به دليل اينکه زبان نشريه ارمنی است، همکار فارسی‌زبان نداريم. البته جالب است بدانيد که برخی از مقالاتی که به قلم نويسندگان ارمنی در هاندس منتشر می‌شوند در اصل به زبان فارسی نوشته می‌شوند و بعد به ارمنی ترجمه می‌شوند.
چه مشکلاتی بر سر راه انتشار نشريات مستقل در حوزه فرهنگ و هنر در ايران وجود دارد؟
محدود بودن تعداد مخاطبان، تنوع مخاطبان و نيازهای آنها، کاهش علاقه به مطالعه در اين عصر ارتباطات الکترونيک و تصويری، و در مورد نشريه‌ای مانند هاندس، مسئله زبان.
بيشتر جوانان ارمنی با وجود اينکه در خانه و در مناسبات روزمره درونی جامعه قومی خود به زبان ارمنی صحبت می‌کنند، اما خواندن و نوشتن زبان ارمنی برای آنها دشوار است. اين واقعيت طبعاً تعداد مخاطبان را پايين می‌آورد. همه اين مشکلات در قالب مشکل مالی و اقتصادی رخ می‌نمايند. بد نيست بدانيد که هيچ يک از نويسندگان و مترجمان و اعضا تحريريه هاندس پولی دريافت نمی‌کنند - اگر گاهی پولی هم از جيب خود نگذارند.
يکی ديگر از مشکلات ما اين است که ميانگين سنی اعضای هيئت تحريريه هاندس بالاست. ما سخت مشتاقيم که بچه‌های جوان‌تر مشارکت بيشتری در مجله داشته باشند، اما به دلايلی که اشاره کردم، تا امروز اين اتفاق نيافتاده است.
اما بگذاريد مصاحبه را با آيه یأس تمام نکنيم. همين بچه‌های جوان، هرچند اندک، مجله ما را می‌پسندند و همان طور که گفتم نفس تداوم انتشار يازده شماره از نشريه، اتفاق مبارکی است که به ما انرژی می‌دهد.
