گروه فشار بين المللی موسوم به ديده بان حقوق بشر در مجموعه گزارش سالانه خود بخشی را نيز به ايران اختصاص داده است.
بنا به اين گزارش، که نسخه ای از آن به فارسی نيز در سايت اين گروه منتشر شده، احترام به مبانی حقوق بشر در ایران بخصوص آزادی بیان و عقیده در سال 2005 تنزل یافته است.
نهادهای موازی و سرکوب آزادی بيان
ديده بان حقوق بشر که "شکنجه و سوء برخوردهایی نظیر حبس های انفرادی بلند مدت برای تنبیه ناراضیان" را در ايران رايج می داند، عوامل نقض حقوق بشر را "آنچه ایرانیان نهادهای موازی می خوانند" معرفی می کند.
هادی قائمی، پژوهشگر ديده بان حقوق بشر مروری می کند بر سرفصلهای گزارش انتشاريافته - برنامه جام جهان نما
ديده بان حقوق بشر با اشاره به بستن مطبوعات و زندانی کردن خبرنگاران و روزنامه نگاران "سیستماتیک بودن سرکوب آزادی بیان و عقیده" را مورد توجه قرار می دهد و می گويد در نتيجه اين سرکوبها "روزنامه های مستقل بسیار معدودی باقی مانده اند و آنها نیز در حال خودسانسوری شدیدی هستند".
"بسیاری از نویسندگان و روشنفکران یا از کشور خارج شده اند، یا در زندان هستند و یا از انتقاد دست کشیده اند. مقام های ایران در طی سال 2005 وب سایت ها و خبرنگاران اینترنتی را به منظور جلوگیری از انتقال اخبار و اطلاعات از طریق شبکه اینترنت مورد هدف خود قرار داده اند. قوه قضائیه از سپتامبر تا نوامبر 2004 بیش از بیست وبلاگ نویس و روزنامه نگار اینترنتی را حبس و شکنجه کرده و در سلولهای انفرادی طولانی مدت قرار داده است."
معتبر بودن اعتراف اجباری
در اين گزارش گفته می شود که قضات در ايران "اغلب اعترافات اجباری را می پذیرند. مسئولین از انفرادی های طویل المدت که اغلب در سلولهای زیرزمینی صورت می گیرند برای گرفتن اعترافات اجباری (که بطور ویدئویی ضبط می شوند) و نیز اخذ اطلاعات مربوط به همکارانشان استفاده می کنند. انفرادی های طویل المدت توام با عدم امکان دسترسی به وکیل فضائی ایجاد می کند که در آن زندانیان هیچ راهی برای مقابله با نحوه برخورد با آنان در زندان ندارند."
گزارش ديده بان حقوق بشر می گويد: "قوه قضائیه در ژوئیه 2005 با انتشار یک گزارش داخلی نقض های جدی حقوق بشر از جمله استفاده وسیع از شکنجه، حبس های غیرقانونی و تکنیک های بازجویی خشونت آمیز را پذیرفت. اما قوه قضائیه بدنبال این یافته ها دست به هیچ اقدامی نزد و هیچ فردی را مسئول نشناخت."
تعقيب وکلای مدافع حقوق بشر
به نظر ديده بان حقوق بشر "هیچ مکانیزمی برای نظارت و بررسی موارد نقض حقوق بشر توسط مامورین حکومتی وجود ندارد."
بعلاوه به گفته اين نهاد "مدافعين حقوق بشر" نيز با تعقيب و زندان روبرو می شوند. اين گزارش به طور خاص به مساله پرونده سازی برای وکلای زندانيان سياسی توجه داده است: "در سال 2005 مقام های ایران آزار و اذیت وکلا و مدافعین مستقل حقوق بشر را تشدید کرده اند تا به این ترتیب مانع علنی شدن و پیگیری موارد نقض حقوق بشر شوند."
"قوه قضائیه در ژانویه 2005 شیرین عبادی برنده جایزه صلح نوبل را بدون ذکر اتهام های او احضار کرد. پس از آنکه او این احضار را غیرقانونی خواند و بدنبال اعتراضات جامعه جهانی قوه قضائیه نیز این دستور را لغو کرد. در ژوئیه گذشته پس از آنکه عبادی چند مورد مشهور نقض حقوق بشر را علنی کرد، مقام های ایران مجددا او را تهدید به دستگیری کردند. در 30 ژوئیه قوه قضائیه عبدالفتاح سلطانی وکیل و عضو کانون مدافعان حقوق بشر را محبوس کرد. این حبس پس از آن صورت گرفت که سلطانی و عبادی نسبت به عدم اقدام قوه قضائیه در پرونده زهرا کاظمی اعتراض کردند. هیچ تفهیم اتهام رسمی علیه سلطانی صورت نگرفته است."
حقوق اقليت ها
در زمينه حقوق اقليت ها نيز گزارش ديده بان می گويد: "اقلیت های دینی و قومی ایران مشمول تبعیض و در برخی موارد آزار و اذیت هستند. جامعه بهائیان همچنان از عبادت و شرکت در آئین های دینی خود بطور علنی محرومند."
اين گزارش پس از اشاره به ناآرامی های اهواز در سال گذشته که به دنبال انتشار نامه ای منسوب به محمد علی ابطحی مشاور وقت رئيس جمهوری سابق ايران اتفاق افتاد، به ناآرامی در کردستان اشاره می کند:
"در ژوئیه 2005 نیروهای امنیتی شیوان قادری یک فعال کرد را در مهاباد به قتل رساندند. بدنبال این واقعه اعتراضاتی در شهرهای مختلف کردستان صورت گرفت که طی آن از حکومت خواسته شد قاتلین قادری را دستگیر و محاکمه کند. نیروهای حکومتی این اعتراضات را فرونشانده و دستکم هفده تن را کشته و تعدادی از روزنامه نگاران و فعالین کرد را دستگیر کردند. در اکتبر 2005 این افراد با گذاردن وثیقه آزاد شدند."
جهان و حقوق بشر در ايران
ديده بان حقوق بشر در بخش پايانی گزارش خود به ميزان تاثيرگذاری بازيگران بين المللی بر رفتار ايران در زمينه حقوق بشر می پردازد.
به نظر نويسندگان گزارش، "سیاست اتحادیه اروپا در قبال ایران در سال 2005 متمرکز بر مذاکره بر سر برنامه های هسته ای این کشور بود و نگرانی در مورد حقوق بشر موضوعی ثانوی بود."
اما گزارش اشاره می کند که در عين حال "به رغم مخالفت های شدید ایران، مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه ای در نوامبر سال 2005 به تصویب رساند که طی آن به موارد جدی نقض حقوق بشر و نیز وخیم تر شدن وضع حقوق بشر در ایران صحه گذارده شد."
ديده بان حقوق بشر سپس به ديدارهای مسئولين حقوق بشر سازمان ملل متحد از ايران و نتايج آن اشاره می کند: "بدنبال دعوتنامه دائم تهران از کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل که در سال 2002 صادر شده، گروه کاری حبس های خودسرانه و نیز گزارشگر ویژه ترویج و حفاظت از حق آزادی عقیده و بیان از این کشور دیدار کرده و بدنبال آن گزارش های انتقاد آمیزی از اقدامات حکومت منتشر کردند. اما حکومت از اجرای پیشنهادات آنها خودداری نموده و در برخی موارد نیز دست به اقدامات تلاقی جویانه ای نظیر دستگیری مجدد افرادی که در ملاقات به کارشناسان سازمان ملل شهادت دادند زده است."
"در ژانویه 2005 گزارشگر ویژه خشونت علیه زنان از ایران دیدار نمود. در ماه اوت نيز گزارشگر ویژه مسکن مناسب به ایران سفر کرد. اما ایران هنوز پاسخی به درخواست گزارشگران ویژه شکنجه و اعدام های فرا-قضائی سازمان ملل برای دیدار از این کشور نداده است."
در سال 2005 بسيج بزرگی در سراسر جهان برای آزادی مشهورترين زندانی سياسی ايران اکبر گنجی به راه افتاد و مقامات متعدد و شخصيت های مختلف علمی و اجتماعی از دبيرکل سازمان ملل متحد تا برندگان صلح نوبل خواستار آزادی اکبر گنجی شدند که بيشتر از دو ماه دست به اعتصاب غذا زده بود. اما دولت ايران به همه اين درخواستها بی اعتنا ماند.
