میترا فخیم

هر کس اخبار مربوط به حجاب را دنبال کند از حجم برنامه‌های نهادهای”فرهنگی” و انتظامی حکومت برای مقابله با “بدحجابی” شگفت زده می‌شود. میلیاردها تومان بودجه‌ی کشور و انرژی زیادی صرف می‌شود تا زنان وادار شوند معیارهای تعیین شده برای اندازه‌ی روسری و نوع و مدل روپوش اسلامی را رعایت کنند. میلیاردها تومان پول و انرژی بسیار صرف افزایش درد و رنج و تحقیر زنانی می‌شود که نمی‌خواهند حجاب اسلامی داشته باشند.

همزمان می‌توان روند دیگری را مشاهده کرد. اعتراف علنی افرادی از درون نظام اسلامی به این امر که تحمیل حجاب بی‌حاصل است، اجبار نتیجه‌ی عکس می‌دهد. اعتقاد این دلسوختگان نظام به بنیان‌های دینی حکومت و ضرورت حجاب اجباری از سیاستمداران و نظامیان نیز مستحکم‌تر است. آن‌ها حجاب را پرچم ارزش‌های حکومت اسلامی می‌دانند. اما دید درازمدت‌تری به مساله دارند. با بررسی روند سه دهه گذشته به این نتیجه رسیده‌اند که اجبار و سرکوب به بیزاری و مقاومت منتهی شده است.

دیدگاه ۳ تن از افراد تاثیرگذار، حجت الاسلام پورمحمدی رئیس سازمان بازرسی کل کشور، حجت الاسلام زائری که دغدغه اصلی‌اش حجاب است، و مجید ابهری آسیب شناس مکتبی مختصرا چنین است:

پورمحمدی پیش‌ترها معاون برون مرزی وزارت اطلاعات و در کابینه‌ی احمدی نژاد وزیر کشور بود. او اکنون کاندیدای ریاست جمهوری است. وی به عملکرد گشت‌های مبارزه با بدحجابی انتقاد دارد و معتقد است «بدحجابی را نمی‌توان با چماق از میان برد». به گفته‌ی او حکومت از ۲۰ سال پیش قرار است برای ترویج حجاب فکری اساسی کند اما تا کنون این کار صورت نگرفته و نباید تصور کرد ظرف یکی دو سال می‌توان بدحجابی را از میان برد(۱).

محمد رضا زائری تحصیل‌کرده‌ی لبنان است و طی جنگ ۳۳ روزه به تبلیغ مواضع حکومت اسلامی مشغول و با کسانی شیخ علامه فضل الله و سید حسن نصرالله دمخور بوده است. در ایران با ایجاد تشکل‌ها، نوشتن کتاب و انتشار نشریات تلاش دارد مانع از آن شود که جوانان حزب‌الهی در “دام” اصلاح‌طلبان و سکولارها بیفتند. او برخورد نیروی انتظامی را منفی و شدیدا تخریبی ارزیابی می‌کند. به اعتقاد او «تا مسئله حجاب با کلیتش دیده نشود، قابل حل نخواهد بود ولو دو هزار سال دیگر، لذا گشت ارشاد فایده ندارد، لذا سخنرانی های شعاری و کلیشه ای تأثیر ندارد، لذا برنامه سازی های تبلیغاتی فایده ندارد چون ریشه مشکل دارد.»(۲). رهنمود زائری به حکومت این است که در کوتاه مدت هیچ کاری در رابطه با حجاب و عفاف انجام ندهد(۳). کار از بنیان خراب است.

مجید ابهری آسیب‌شناس و استاد دانشگاه، از قشری‌ترین افراد حکومت اسلامی است. به اعتقاد ابهری، بدحجابی نتیجه تهاجم گسترده‌ی “ناتوی فرهنگی” است. بدحجابی در جامعه به مرز بحران رسیده و عامل بسیاری از مسائل اجتماعی اجتماعی است: «بدحجابی باعث تضعیف مبانی عفت، اخلاق و ارکان زناشویی سالم، ورود خیانت به خانواده‌ها، تحریک جنسی جوانان و بروز رفتارهای غیرمتعارف و ناهنجار جنسی از سوی بعضی از مردان می‌شود. بسیاری از تجاوزها، آدم‌ربایی‌ها، زورگیری‌ها و قتل‌ها ناشی از مناظر تحریک‌کننده‌ی بعضی از زنان و دختران است.». به اعتقاد ابهری، ۶۰ درصد زنان بدحجاب به اختلال شخصیت دچارند.

با ابن حال ابهری به این نتیجه رسیده است که برخورد خشونت آمیز در رابطه با بدحجابی «جوان‌ها را به موضع انفعال و لجبازی می‌کشد و رفتارها زیرزمینی می‌شود و آن وقت غیرقابل کنترل و خطرناک‌تر می‌شود». او از این که حکومت بتواند با بدحجابی مقابله کند، سلب امید کرده است: «تا زمانی که اکثریت مردم پای کار نیایند، نهادهای دولتی یا غیردولتی به تنهایی قادر به برخورد با سونامی بدحجابی نیستند»(۴).

ابراز ناامیدی پورمحمدی، زائری و ابهری از توان حکومت برای پایان دادن به بدحجابی، اعتراف به مقاومت زنان در برابر حجاب اجباری و پایداری آنان در گسترش مقاومت است؛ مقاومتی که سرکوب مستمر و دستگیری و جریمه و زندان نیز قادر به درهم شکستن آن نشده و به بیان ابهری، امروز به یک سونامی تبدیل شده است. انعکاس این مقاومت در میان دولتمردان را پیش‌تر در جریان مبارزات پیش از انتخابات سال ۸۸ شاهد بودیم؛ عکس کاندیداهای جریانات بشدت قشری درون حکومت (که خود سازماندهندگان گشت‌های بدحجابی هستند) در دست دخترانی که به تعبیر حکومت اسلامی بدحجاب محسوب می‌شوند. استفاده‌ی ابزاری آنان از زنان بدحجاب اعتراف به این واقعیت است که با استفاده از زنان مکتبی در کمپین‌های انتخاباتی نمی‌توان آرای زیادی جمع کرد.

مقاومت و مبارزه زنان در برابر الگوی زن مسلمان حکومت، به درون خانواده‌های مذهبی و سنتی نیز رسوخ کرده است. تنها بدحجابی زنان و دختران خانواده‌های غیرمذهبی نیست، مساله بحران حجاب در درون خانواده‌های مذهبی است. زنان و دختران این خانواده‌ها نمی‌خواهند بخاطر حجاب اسلامی سنتی در خیابان مورد تمسخر قرار گیرند، می‌خواهند مانند بقیه‌ی زنان (بدحجاب) باشند.

سه نظریه‌پرداز نامبرده و بسیاری دیگر از نظریه‌پردازان و مقامات حکومت اسلامی از زنان و دختران خانواده‌های غیرمذهبی سلب امید کرده‌اند و در صدد یافتن راه حلی برای رویگردانی زنان و دختران خانواده‌های مذهبی و سنتی از حجاب هستند. مقاومت زنان ایران در برابر حجاب اجباری نظریه‌پردازان حکومت اسلامی را نیز به بحران فکری دچار کرده است. حجاب پرچم ارزشی حکومت اسلامی است اما بیش از سی سال تلاش برای تحمیل آن به زنان نتیجه‌ی معکوس ببار آورده است. کار به جایی رسیده که زائری می‌پرسد: «چگونه در فضای اروپایی و آمریکایی اشخاص پرچم حجاب را برمی دارند و بهای آن را نیز پرداخت می کنند، اما ما در مملکت اسلامی برای حفظ این پرچم با مشکل روبرو می شویم؟» (۵)

زائری به انعکاس خارجی سرکوب زنان در رابطه با حجاب اجباری نیز اشاره می‌کند. او به مورد لبنان اشاره کرده و می‌گوید از نزدیک شاهد بوده «در لبنان، زمانی که عكس‌های برخورد نیروی انتظامی ایران با باتوم برای خانم‌های مسیحی و اهل سنت پخش می‌شد، چه اثری روی آنها می گذاشت و چه ضربه‌هایی به حزب الله می‌زده است و جریان های مخالف ایران و لبنان از این عکسها سوء استفاده می‌كردند و می‌گفتند اگر این افراد بر جهان حاكم شوند چنین كارهایی را انجام می دهند و مواظب باشید پای حزب الله در لبنان خیلی قوی و محكم نشود».(۶)

این گفته‌ها بازتاب مبارزه زنان ایران با حجاب اجباری و نتایجی است که تحمیل حجاب ببار آورده است. بازتاب مقاومت در برابر سلب حق انتخاب پوشش، یکی از پایه‌ترین حقوق فردی انسان‌هاست. حاکمان از تداوم این وضعیت ناامیدند. یکی ناامیدی را به تلاشهای ناامیدانه سرکوبگرانه نظامی و امنیتی تبدیل می‌کند و آنان که دوراندیش‌ترند در فکر راههای اساسی‌تر هستند در عین حال که اذعان می‌کنند چنین راه‌حل‌هایی وجود ندارد.

حجاب اجباری پرچم ارزشی حکومت اسلامی است بنابراین نمی‌توان انتظار داشت آنان داوطلبانه این پرچم را بر زمین بیاندازند. زنان با مقاومت خود هر روز پیشروی می‌کنند و حافظان حجاب اجباری به تلاش‌های مایوسانه‌ی خود ادامه خواهند داد تا جایی که دیگر یارای مقاومت نداشته باشند.

به باور من، آن زمان زیاد دور نیست. زنان ایران تا لغو حجاب اجباری یک گام بیشتر فاصله ندارند. این را مبارزات زنان و تلاش نومیدانه‌ی نیروهای انتظامی در سرکوب زنان و اظهارات نظریه پردازان دوراندیش حکومت اسلامی نشان می‌دهد. لغو حجاب اجباری تنها به رنج و تحقیر روزمره‌ی میلیونها زن مخالف حجاب پایان نمی‌بخشد بلکه همچنین می‌تواند به معنای پایان بخشیدن به بحران فکری نظریه‌پردازان حکومت و آزادی دختران و زنان خانواده‌های سنتی در انتخاب حجاب باشد.

منابع

1. گفتگوی پارسینه با حجت‌الاسلام مصطفی پورمحمدی، ۲۵فروردين ۱۳۹۲

2. سخنرانی محمد رضا زائری با عنوان “حجاب، پرچم ارزش‌های انقلاب اسلامی پس از سی سال در بوته نقد” ایراد شده در نشست “آزاد اندیشی جوان ایرانی، پرسش‌های امروزی”

3. گفتگوی راهپویان با محمد رضا زائری

4. گفتگوی صدا و سیمای زنجان با مجید ابهری

5- سخنرانی محمد رضا زائری با عنوان “حجاب، پرچم ارزش‌های انقلاب اسلامی پس از سی سال در بوته نقد” ایراد شده در نشست “آزاد اندیشی جوان ایرانی، پرسش‌های امروزی”

6- گفتگوی راهپویان با محمد رضا زائری