در گفتگوی روزنامه " هم میهن" با دکتر عباس میلانی تحت عنوان :
" روزگار سپری شده روشنفکران چپ"
که متن کامل آن در نشریه "ایرانیان" شماره 339، جمعه 9 شهریور ماه 1386 چاپ شده بود. دکتر عباس ملک زاده میلانی مطلبی در مورد زنده یاد دکتر امیر حسین آریان پور به این شرح بیان کرده است:
" . . . گمان من این است که اگر 50 سال دیگر تاریخ روشنفکری ایران را بنویسند، آقای [ امیر حسین] آریان پور به عنوان یکی از زیر نویس های این تاریخ شناخته خواهد شد. خواهند گفت کتابی را ترجمه کرد و آن کتاب به عنوان یک نوع اثر شبه مارکسیستی خوانده می شد و خواهند گفت یک کتاب خیلی ساده در مورد نقد جامعه شناسی ادبیات هم نوشت و خواهند گفت که مدام می گفت من کارهای دیگری در چنته دارم و انقلاب آمد و در حالی که در یک سال اول انقلاب هر کتابی را می توانست چاپ کند، هیچ چیزی چاپ نکرد . به نظر من قضاوت تاریخ این خواهد بود." . .
در این گفت و گوی آقای دکتر عباس ملکزاده میلانی، اکثر روشنفکران گذشته از جمله دکتر امیر حسین آریان پوررا. به یکی یا چند تا از عناوین " مارکسیست، استالینیسم، لنینیستی، مائوئیستی، سوسیالیست و فاشیستی" وابسته دانسته اند
من اظهار نظرم را فقط محدود به برادرم کرده و در مورد سایرین اظهاری نمی کنم. لازم به یاد آوری است که: دکتر آریان پور در تمام دوران زندگی خود در هیچ حزب ویا گروه سیاسی یا سازمان سیاسی عضویت نداشت حتی از عضویت در حزب رستاخیز فرمایشی که به اجبار کلیه مردم را وادار به نام نویسی در آن حزب و امضای دفتر مخصوصی وابسته به آن کرده بودند، با شهامت سر باز زد.
برای اطلاع کسانی که شاید دکتر امیر حسین آریان پور را آنگونه که واقعاً بوده است نشناخته اند؛ به چکیده ای از نوشته های دیگران در باره او اشاره می شود:
* - یاور استوار، شاعر ایرانی مقیم سوئد که خود از شاگردان امیر حسین آریان پور بوده است، در سوگند نامه ای برای استادش چنین آورده است:
" در دانشکده الهیات زجرش دادند و از نظر روحی سالها شکنجه اش کردند و سر انجام، هنگامی که دریافتند کمیتشان در میدان استدلال پایی چوبین دارد، با کمال وقاحت به همت ودسیسه چینی عده ای طلبه های نا آگاه به رویش چاقو کشیدند! اما او آتش فشانی خاموش نشدنی بود."
یاور استوار می گوید آخرین بار که شرف دیدارش را یافتم می گفت:
" حرامزاده ها به سراغم آمده اند، و می گویند که تو اگر در ترور مفتح دست نداشتی، حتماً اطلاع داشته ای! می پرسم چرا این حرف را می زنید؟! می گویند: که تو چندی پیش به آقای مفتح گفته ای که شما با این کارها یتان دارید از میان مردم برای خودتان دشمن تراشی می کنید! اینان نمی دانند حکومتی که درد مردم را نداشته باشد برپای نخواهد ماند و بعد با خنده اضافه کرد: مردم حلوای این ها را هم مانند حلوای حکومت شاه خواهند خورد.
* - داریوش آشوری، جامعه شناس مطرح ایرانی طی مصاحبه ای با رادیو بی بی سی گفت:
". . . در زمینه جامعه شناسی نقش مهمی که بازی کرد و اهمیت دارد، همین مساله معادل گذاری و وضع اصطلاحات بود که شاید بیش از هر کسی در نسل گذشته، در این زمینه کار کرد.البته چهره های دیگری هم بودند ولی آریان پور شاید وسیع تر از همه در این زمینه کوشش مستمر و سیستماتیکی کرد".
او به درستی براین باور بود که دین سالاری در ایران از دیرباز راه را بر مقوله فلسفه، یعنی بیان چرائی جهان، سد کرده و باعث شده است تا اندیشه اجتماعی در سطح حرکت کرده و توقف بنیادهای راستین تحولات اجتماعی را باعث گردد.
* - روزنامه انقلاب اسلامی (در هجرت) شماره 521، مرداد 1380.
زنده یاد دکتر آریان پور در رژیم شاه سابق و هم در نظام ولایت فقیه، در زیر فشار، تهدید و تحقیر بود، بطوریکه در سال 1375، عده ای از مزدوران وابسته به گروه سعید امامی در وزارت اطلاعات استاد را به جرم امضای نامه ی معروف 134 نفره (نامه اعتراض به بازداشت نویسندگان) در گوشه ای از دانشگاه تنها یافته و ناجوان مردانه مورد ضرب و شتم قرار دادند.
آریان پور دانش را در خدمت مرام و توجیه کننده آن قرار نداد. از این رو، زندگی علمی او و کارهایش ماندگار خواهد ماند.
امیر حسین از دوران نو جوانی به بعد جز آموزگاری و پژوهش شغل دیگری نگرفت؛ از معلمی کودکستان تا دبیری دبیرستان ها و استادی دانشگاه .
در رژیم اختناق پهلوی، کلاس های درس جامعه شناسی او، از سوی دانشجویان، روشنفکران جوان و مشتاق تنفس در هوای تازه اندیشه های علمی، و شناخت شناسی با شور و هیجان خاصی مورد استقبال قرار می گرفت.
* - مجله "علم و جامعه" شماره 201، شهریور 1380
میراث فرهنگی آریان پور را نمی توان به یک عرصه محدود نمود؛ چه، او تاثیری ممتاز بر فرهنگ تعلیم و تربیت، گسترش جامعه شناسی، معرفی بسیاری از متفکرین غربی، و بالاخره واژه سازی داشته است. سوای این عرصه های رسمی فرهنگی با شاگردان خود می زیست و هر انچه را که در گسترده دانش خود داشت به آنان انتقال می داد: از فرهنگ مطالعه کردن، سالم زیستن، به محرومان جامعه اندیشیدن، به زبانهای زنده دنیا مسلط شدن، و از همه مهمتر با دیدگاه انتقادی به جامعه و تاریخ نگریستن.
آریان پور مهم ترین مروج علم جامعه شناسی در ایران بوده است. دیدگاه وی در جامعه شناسی دیدگاهی انتقادی بود. او " زمینه جامعه شناسی" را به دانشجویان ایرانی معرفی کرد که برای دو دهه به پر خواننده ترین کتاب درسی دانشگاهی ایران بدل گردید. و در کنار آن " جامعه شناسی هنر" را تدوین کرد که بر محور بحث " هنر عوام و هنر خواص" استوار بود.
* روزنامه کار( آلمان) شماره 263، 31 مرداد 1380
از شمار دو چشم یک تن کم از شمار خرد هزاران بیش
امیر حسین را شاید بتوان تاثیر گذار ترین، دموکرات ترین و رزمنده ترین استاد در تاریخ دانشگاهی ایران دانست. به همین دلیل وجود او از جانب عمله زور و جهل برتافته نمی شد. او به سبب دارا بودن خصلت های فوق، در سال 1332 از دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، در سال 1335 از موسسه علوم اداری دانشگاه تهران، در سال 1347 از موسسه تحقیقات و مطالعات اجتماعی دانشگاه تهران و در سال 1355 از دانشکده الهیات و معارف اسلامی اخراج شد.
این استاد گرانقدر جامعه شناسی، فلسفه و روانشناسی، بعد از سلطه جمهوری اسلامی بر میهن ما، به بلای خانه نشینی گرفتار آمد.
* - رادیو بی بی سی در برنامه 31 ژوئیه، 2001 در باره دکتر آریان پور چنین گفت:
لحن گرم، زبان شیوا و بیان رسای اش و نیز نقدی که از وضع موجود می کرد، او را به قهرمان بسیاری از دانشجویان در سالهای دشوار پیش از انقلاب بدل کرده بود.
آریان پور پیوسته دانشجویان را به سخت کوشی، کم خوابی و گسترش پهنه دانش خود تشویق می کرد و میگفت: پس از مرگ فرصت بی پایانی برای خوابیدن دارید.
او می کوشید پیوسته علم گرایی را توصیه کند و از نقد متفکرین مذهبی نیز ابایی نداشت.
دکتر آریان پور به خاطر افکار ترقیخواهانه خود همواره هم از سوی رژیم قبلی و هم از سوی رژیم فعلی کشورمان تحت فشار بود. وی بمدت دو دهه متمادی با نظام پهلوی عناد داشت، بطوری که بارها از موقعیت های آموزشی و اداری خود اخراج شد.او در جمهوری اسلامی نیز هیچگاه از آزادی عمل برخوردار نبود و فشارها به او قطع نگردید.
* - روزنامه مردم: شماره 615، سه شنبه 23 مرداد 1380
. . . استاد آریان پور، وجدان بیدار قشر فرهیخته دانشگاهی بود؛ کاکتوس بود در حلقوم خودکامگان که نه می توانستند قورتش دهند و نه قادر به تف کردنش بودند. آموزه های علمی و آرمانی او در نسل برخاسته از خاکستر کودتای ضدمردمی 28 مرداد و نسل های بعد تاثیرات ریشه ای داشت، و از میان آنان جوانان مبارزی بالیدند.
* - دکتر علی اکبر مهدی درخبر نامه اتحادیه سراسری ایرانیان مقیم سوئد: شماره 50 سال هفتم، آگوست 2001
"کسی که نه تنها جامعه شناسی را در ایران تدریس و تمرین کرد، بلکه آنرا به ایرانیان شناساند و در دل و جان جوانان دهه های چهل و پنجاه نشاند، دکتر امیر حسین اریان پور بود." . . .
" شجاعت، آزاده خوئی، آزاده جوئی، استبداد ستیزی، عدم تمکین در مقابل فشار و تهدید، عشق به آموزش و آفرینش، رویگردانی از مادیات و اعتبارات شغلی و مادی، شیرین سخنی و نغز گوئی، از صفاتی بودند که از طرفی دانشجویان را از هر سو به کلاس استاد آریان پور می کشاند، و از طرف دیگر ماموران ساواک را همچون علفی هرز در باغچه های وی می نشاند. استاد آریان پور هم مورد تهدید و تحقیر مقامات رسمی دولت پهلوی بود و هم ماموران وابسته به وزارت اطلاعات . . . "
دکتر آریان پور، با شیوه هایی که خاصه نبوغ او در تدریس، آموزش و سخنرانی بود، مقولات و مفاهیمی را مطرح می ساخت که بیان آنها – در قالب رایجشان- در دانشگاه های ایران، غیر ممکن بود.
* - مجله مهرگان(مریلند): سال دهم،شماره 2 تابستان 1380
معلمی است بس مهربان که عطوفت او حتی در حالات خاموشی چهره اش قابل درک است. مترجمی است که در سیزده سالگی، اولین آزمون" ترجمه" را تجربه کرد. از پانزده سالگی به مقام معلمی رسید، و از ان پس، در ورای این شغل پر شگفتی، به سراغ هیچ" حشمت و جاه" نرفت. سخن و قلم، معلمی و نویسندگی ـ این است روح زندگی او. همین. در طی پنج دهه، از کودکستان تا دانشگاه، آراینده زیباترین گلهای اندیشه بوده است . . .
* - مجله ره آورد:( ( آمریکا) شماره 57، تابستان 1380
در میان اندیشمندان نامدار، و روشنفکران ایران کمتر کسی است که برای افزایش دانش اجتماعی ، فلسفی و هنری خود از خواندن آثار آریان پور بی نیاز بوده است . . . حتی در میان جوامع مذهبی و به ویژه شماری از دست اندر کاران کنونی جمهوری اسلامی نیز علاقمندان زیادی داشت.
* ـ شاهرخ تویسرکانی در نوشته خود تحت عنوان " زیر درخت دریاوش" که در زمان حیات دکتر آریان پور نوشته شده است، می گویئ:
" . . . پا به خانه اش می نهم، یک کس، همه کس! دری باز و جبینی باز تر. در خانه به روی همه کس گشوده است. قرن بیستم و اینگونه رفتار و خصال! یا ما مقیدیم و منزوی ، یا او منزه است و رها! او همواره در میان مردم است. برای او در و دیوار وجود ندارند. در و دیوار نشانه ترس و بیگانگی و جدایی است. با همان سلام نخست و نگاه نخست در میابی که اینجا، خانه او بوی خانلری می دهد، رایحه انجوی شیرازی، عطر مینوی و شمیم زریاب خوئی. آریان پور یک تن تنها نیست، تجسم روح جمعی فرزانگان این زمان است، فردی است جامع، ولی در برابر دیگران چنان صبور و خاضع که گوئی آنچه به او می گویند، تماماً حق است و سزاوار قبول. اما بر استاد ایرادی نیست، جز اینکه از سر افتادگی مبرم، همه کس را در خور اکرام می داند و از این نکته غافل می گردد که تائید ناپخته، به منزله ترویج ناپختگی است!
. . . تکیه آریان پور بر آموزش آزادانه و خلاق و همکاری نزدیک شاگرد و معلم سبب شد که شاگردان آریان پور، او را از سر صدق و صفا دوست بدارند و از او ستایش و پشتیبانی کنند. همین محبت و تحسین و حمایت بی شائبه هزاران شاگرد بود که دستگاه دولت را از خشونت شدید نسبت به او و یارانش بر حذر می داشت. با این وصف مقامات دولتی کرارا! او را آزار و تخطئه کردند و کوشیدند که با شایعه پراکنی و دسیسه بازی، شاگردان و استادان برجسته را از او دور دارند.
. . . درخت هرچه پر بار تر، شاخه های آن افتاده تر. در سایه اش می نشینیم . . . شاخه ها از هر سو می کسترند. درخت دریا وش می شود. مائیم در سایه درخت دریا وش.
* - دکتر آریان پور در یکی از مصاحبه های خود که از او در باره خودش سئوال کرده بودند پاسخ می دهد:
" دریغ از وقت شما که صرف شنیدن سرگذشت ساده من شود. علی رغم تعارفات جناب عالی باید بگویم:
نه شکوفه ای، نه برگی، نه ثمر، نه سایه دارم،
متحیرم که دهقان به چه کار کشت مارا!
* - روزنامه ایران تایمز بین المللی: شماره 1552، جمعه نوزدهم مرداد 1380
امیر حسین آریان پور در بیست سال اخیر به دلایل روشن، خاموش بود و اجازه نشر نوسته هایش را نمی یافت و حق تدریس نداشت.
شاه و اسلامی ها و حتی برخی از روشنفکران، اریان پور را مانند خاری در پهلوی خود احساس می کردند. او جماعت اخیر را به خاطر میان تهی بودنشان آماج انتقاد قرار می داد. . .
* - روزنامه همشهری: محمد رضا ارشاد، 12 مرداد 1380
. . . یکی از ویژگی های دکتر آریان پور، خود سنجشگری و خود پرسشگری بود. بدین معنا که استاد نه تنها هرگونه نقد را نسبت به کتابها و اندیشه هایش پذیرا بود، بلکه هرگاه کتابی می نوشت، پس از چندی که از نگارش آن می گذشت، خود، یادداشتی و یا تکلمه ای مبنی بر نقد و بیان کاستیهای آن می نگاشت.
*- دکتر حبیب الله قاسم زاده استاد گروه روان پزشکی و روان شناسی بالینی، بیمارستان روزبه، دانشگاه تهران. در نوشته تحقیقی خود می گوید:
. . . در مجموعه ی اثر های استاد[آریان پور] یک اثر، مقاله و حتا شاید یک جمله نمی توان یافت که در بنای دقیق و سنجیده ی ذهنی او، جایی مشخص و اختصاصی نداشته باشد. کم تر متفکری می شناسیم که به این تعادل و تناسب فکری و فلسفی رسیده باشد.
از جمله ویژگی های استاد، صداقت و امانت علمی است. این خصوصیت به چند صورت خود را نشان می داد. یکی این که استاد با الهام گرفتن از نیوتون معتقد بود که " اگر می تواند دور دست ها را ببیند، به آن سبب است که بر دوش غولان جای گرفته است" بنابراین، برای معرفی و نشر اندیشه های خود، نام دیگر شخصیت های علمی را از اعتبار نمی انداخت.
دکتر آریان پور در مقدمه ی " بزرگ مردان تاریخ" (1332) می نویسد:
" باید تاریخ آفرینان را چنان که بوده اند، به عنوان کوشندگان خستگی ناپذیری که در پرتو همت و کار و پشتکار خود ( و نه موهبت موروثی یا مساعدت روزگار)، فرهنگ مادی و معنوی بشریت را بسود انسان ها به پیش برده اند، به مردم اغفال شده شناسانید و آنان را قانع گردانید که هر فرد انسان، می تواند با کار سنجیده و منظم، به جامعه ی خود، خدمتی سترگ کند و انسانی سترگ به شمار آید."
[ فرق کلی دکتر آریان پوررا با دکتر عباس ملکزاده میلانی می توان در اینجا دقیقاً مشاهده نمود]
* - سهیل آصفی دريادمان دكتر "اميرحسين آريان پور" نوشته است:
او كه دانشپژوه بود و دانشگستر. هم او كه به گواه شاگردان پر شماره اش با بيان رسا، مطالب پيچيده علمی را ساده و روان توضيح میداد و چنان شور و شوق غريبی در كلاسهای درس ايجاد میكرد كه اثر آن تا به امروز ادامه دارد. ضمن ارايه درس، كراراً به مسايل اجتماعی و راه حل آنها گريز میزد. حضور در كلاس آريان پور اختياری بوده و چيزی به نام «حاضر و غايب» وجود نداشته! او به امتحان كردن و نمره دادن نيز وقعی نمی نهاده و معتقد بوده بايد طوری درس داد كه هر كس در كلاس حضور دارد، فی المجلس مطالب را فرا گيرد،برسرشوق آيد وخود آنرا دنبال کند...
در حوزه آموزش عالی مدرن ايران به گواه صاحب نظران امر دكتر آريان پور يگانه معلمی است كه دسپوتيسم رايج در اين عرصه را كنار زد و برای اولين بار در دانشگاههای ايران ديالوگ و ارتباط دو سويه را ميان استاد و دانشجو جانشين وضع سابق كرد!
* ـ دكتر خسرو پارسا، جراح حاذق مغز و اعصاب و نويسنده و مترجم برجسته كشورمان از آريان پورمی گوید:
"به گمان من بايد سالها سپری شود تا خاطره و آموزههای دكتر آريان پور خود را بيشتر بنماياند. او از معدود كسانی بود كه مسائل را با ديد كاملاَ علمی ارزيابی و تجزيه و تحليل میكرد، بیهيچ پيرايهای، بیهيچ سازشكاری، سعی میكرد در هر شرايطی از همه امكانات خود بهره گيرد و حرفش را بزند، او حرف خود را میزد، شما خوب میدانيد كه همين مسأله موجب واردآمدن فشارهای زيادی بر او شد، در بدریهای بسيار؛ از معدود افرادی در جامعه ايرانی بود كه هيچ گاه در برابر استبداد كوتاه نيامد!، تا آخرين دم ايستاد، حرف خود را زد و شاگردانش را مستقيم و غيرمستقيم پرورش داد.
خرد ورزی آريان پور، روشن بودن نقطه نظر ها و گفته ها، فروتنی چشمگير او و برخورد رفيقانه اش حتی در موارد اختلاف نظر برايم گوارا بود"...
* ـ دكتر محمدرضا باطنی زبان شناس و محقق میگويد. « من شاگرد دكتر اميرحسين آريان پور بودم، و اين مربوط است به زمان تحصيلم در دانشسرای عالی كه امروزدانشگاه تربيت معلم شده است، دلسوز بود و از بهترين استادان آنجا. در همه زمانها، چه ديروز و چه امروز!... زبان فارسی مديون اميرحسين آريان پور است. دانشجويان زيادی را پرورد كه هر كدامشان امروز برای خود يلی شدهاند. آريان پور، بیشك، از ماندگارترين چهرههای فرهنگ ايرانی در همه زمانها خواهد بود!».
* ـ علی اشرف درويشيان، به باور او نام امير حسين آريان پور مترادف است با:انديشمند اجتماعی و فلسفی، نظريه پرداز در مسايل جامعه، اديب و زبان شناس،انسانی پيشرو با تفكر نجيب سوسيا ليستی،شخصيتی شجاع و مستقل، مترجمی توانا و ... باری هم او آريان پور است
هم اوست كه استوار در برابر استبداد و ارتجاع ايستاده و در كتاب در «آستانه رستاخيز» خودسنت را به مثابه پلكانی میداند كه هر نسلی بايد از پله های آن بالا رود و سپس برای بهبود و ترقی وضع خود و بشريت، پله ديگری بر فراز آن بنا نهد. «حالا اگر نسلی در يكی از پله ها يا حتی بالاترين پله توقف كند، مسلماً از ايفای نقش اجتماعی خود باز خواهد ماند و چيزی به مواريث نسل های پيشين نخواهد افزود»
و اما،آريان پور در طول زندگانی پر فراز و نشيبش هماره گوش به زنگ صدای پای فاشيزم بود! او در «در آستانه رستاخيز» به روشنی بر مصلحت خداوندان زر و زور انگشت مینهد و نيز «جامعه سنت پرست»! «...خاصه خداوندان زر وزور با بت شكنان آزاد انديش در میافتند و مناديان بهبود را سر كوب میكنند!» به باور آريان پور اينان[ارتجاعيون و قشريون] با هر تجددی باهر بدعتی؛ با هر نهضت جوانی میجنگند و هر مصلح پيشاهنگی را به چهار ميخ میكشند!
آريان پور در كتاب «زمينه جامعه شناسي»، كه به گواه اهل فن هنوز كه هنوز است تر وتازه نقطه نظراتی مانا را در زمينه علم جامعه شناسی آموزشمان میدهد واگويه مان ميكند كه برای رفع پريشانی جامعه های معاصر بايد اقتصاد جامعه را تابع مصالح عمومی جامعه كرد و امكان سود جويی بیكران خصوصی و بهره كشی انسان از انسان را از ميان برد.او عمده اهداف اين حركت صلح خواهانه را چنين برمی شمرد«جلوگيری از بهره كشی انسان از انسان، استقرار حكومت های ملی، سركوبی استعمار و امپرياليسم اقتصادی معاصر، برقراری مناسبات متنوع انسانی بين ملت ها، همزيستی مسالمت آميز دولت ها، خلع سلاح عمومی با نظارت دستگاههای بين المللی و ...»
گفته اند، در يكی از مشهور ترين آثاری كه آريان پور با مدد گيری از منابع فراوان غربی به رشته تحرير در آورده به علت شرايط دشوار دوران رژيم سلطنتی ناگزير شده است در پشت سپر كتاب «جامعه شناسي» آگبورن و نيمكوف كه اولی امريكايی و دومی روسی بود، موضع بگيرد و نظريات اجتماعی خود را بيان كند.
كتابی كه زمينه ساز رويكرد جوانان به علوم اجتماعی،به ويژه مقوله جامعه شناسی و كاربرد واژگان و گفتمانی جديد شد؛ گفتمانی كه تا به امروز ابزار انديشه علمی و جامعه شناختی در ميان انديشمندان و محققان ميهن ماست.اثری كه به عنوان يكی از كتب درسی مرجع در خارج از كشور نيز همچنان مورد توجه است.
در اينجا به نام برخی ازآثاراواشاره ميكنم:
ترجمه
1- علم اخلاق، ارسطو، 1322
2 - ارمغان جنگ، دافنه دوموریه ، 1323
3 - آموزشگاه های فردا، جان دیویی، 1328
4 - دشمن مردم وایبسین آشوبگرای، یوهان هنریک ایبسین، 1338، چاپ ششم 1378
5 - تاريخ تمدن ويل دورانت ، کتاب اول، چین و ژاپون، مشرق زمین، گاهواره تمدن،1328
6 - تاریخ تمدن، ویلی دورانت، کتاب دوم، تمدن اژه ای و تکامل یونان، 1340
7 - سير فلسفه در ايران، اقبال لاهوتی، مرداد 1347
اقتباس
1 - زمينه جامعه شناسي، آ گبرن و نیم کف، 1353 چاپ هفتم ( در پانزده هزار نسخه)
2 - بزرگ مردان تاريخ، دونالد کل روس پیتی، 1340
تالیف
1 - متدولوژی تحقیق و ماخذ شناسی،(آيين پژوهش) 1334
2 - تعلیمات اجتماعی برای سال اول دبیرستان ها، 1335
3 - تعلیمات اجتماعی برای سال سوم دبیرستان ها، 1335
4 -اجمالی از تحقیق در باره جامعه شناسی هنر، 1348
5- جامعه شناسی هنر،1354، چاپ چهارم 1380
6- دو منطق: ايستا و پويا، 1357
7- در آستانه رستاخيز، 1330
8- روانشناسی از ديدگاه واقع گرايي
9- فرويديسم: با اشاراتی به ادبيات و عر فان، چاپ دوم 1357
و فرهنگ علوم اجتماعی چهار زبانه (فارسی، انگليسی، فرانسه، آلمانی) كه گنجينه پر باری از واژه ها و معادل های فارسی را در برابر واژه های خارجی فراهم آورده است.از واژه های مشهور آريان پور كه به عرصه علوم اجتماعی و فلسفه و هنر راه يافته و حتی مورد استفاده رسانه های گروهی قرار گرفت میتوان به واژه «مردم سالاري»(به معنی دموكراسی)،«پويا» (به معنی ديناميك) و واژه های مختوم به «گرايي» (برای ايسم اروپايی) و... اشاره كرد. بايد به اين فهرست بلند بالا، بیشمار دست نوشته ها، يادداشت ها ، روزنگارها، متون سخنرانی ها و... آريان پور را اضافه كرد كه همچنان در جای خود باقی مانده و روز انتشار را انتظار میكشد!
باری، همچنان در كار آموختنيم از حضور سيالش كه هيچ انديشمندی را بت نپنداريم و هيچ انديشه ای را نهايی ندانيم! اميرحسين آريانپور بر بستر سبزهها خفت با يقين سنگ! و ما در عتاب او همچنان میشكفيم، در شتابش، در كتاب او و در دفاع از لبخندش كه يقين بود و باور بود!...
حال به اظهارات آقای دکتر احسان نراقی در مورد دکتر آریان پور استخراج شده از روزنامه نیمروز مورخه دسامبر 2002 م، چاپ لندن توجه می کنیم:
در گفت و گویی با سید ابراهیم نبوی، روزنامه نگار و طنز نویس، احسان نراقی از روشنفکرانی که بر نسل جوان ایران تاثیر گذاشته است،(نقل به مضمون)سخن می گوید. این بار نوبت امیر حسین آریان پور است.
نبوی:" یکی دیگر از کسانی که در دانشکده علوم اجتماعی بود ورهبر علمی جریان چپ در دانشگاه بود، دکتر امیر حسین آریان پور بود. نظرتان راجع به او چیست؟"
احسان نراقی:"آریان پور یک کتاب جامعه شناسی آمریکایی ترجمه کرد و در آن نویسنده را چپ تر از آن کرد، که بود(!)به هر حال ترجمه کرده است."
نبوی:"آریان پور برای مدت طولانی چهره شاخص دانشکده علوم اجتماعی بود، بچه های چپ او را تبلیغ می کردند. آیا واقعاً صلاحیت علمی داشت؟ آنچه تحت عنوان جامعه شناسی- با هر نگاهی- ارائه می کرد به حدی جدی بود که بچه ها ترجمه" زمینه جامعه شناسی" او را می خواندند. مثل اینکه خود او آنرا نوشته و به عنوان یک منبع چپ از دیدگاه جامعه شناسی آن را می خواندند. آیا " آریان پور به عنوان یک محقق جامعه شناس کار می کرد؟
احسان نراقی:" خیر او لیسانسیه ادبیات داشت، آمد پیش من و گفت من می خواهم در دانشکده علوم اجتماعی کار کنم. نمی خواهم در معقول و منقول باشم. گفتم بیا اصطلاحات علوم اجتماعی را به انگلیسی بگو. آمد در موسسه و مشغول شد. یک ترم گذشت که دکتر صدیقی آمد اتاق من ـ کمتر چنین کاری می کرد ـ گفت آقا جان! دکتر جانم!می دانی که آقای آریان پور چه می کند؟ گفت سر کلاس می رود و می گوید همه استادان اینجا جاهل و بی سوادند و شما از آنان بیشتر سواد دارید و به همه آنها آخر ترم نمره 20 داده است. عادت داشت به دانشجو پروری، از لحاظ حرفه ای، خلاف قاعده استاد و دانشجو رفتار می کرد. تملق آنان را می گفت و در نمره دادن هم دست و دلباز بود، همیشه می گفت دانشجویان من، دانشجویان من. دنبال مرید می گشت.
در مورد شخصیت های علمی و دانشگاهی و روشنفکرانی چون دکتر احسان نراقی و دکتر عباس ملک زاده میلانی به نوشته "فرهنگ ارشاد" در روزنامه "شرق" سال چهارم، شماره 917 یکشنبه 7 مرداد 1386 توجه می کنیم:
". . . دکتر آریان پور آدمی هوشمند بود. می خواست در برابر هر کس متناسب با خلق و خوی او واکنش نشان دهد. البته تاب تحمل فضل فروشی و زورگویی طرف مقابل را نداشت و در برابر آن ایستادگی می کرد و به گونه ای به آنها پاسخ می داد. این گونه افراد هم که از بلوغ فکری موجهی برخوردار نبودند، در تحریف ذهن دیگران علیه آریان پور، پروایی نداشتند و همین ها بودند که با موضعی غیر علمی و غیر انسانی و با بیانی غیر منصفانه بر او( یا هر کس دیگری که نمی خواهد با سلامت فکری خود در مقابل مدعیان قدرت و منطق زور معامله کند) برچسب چپ، راست، محافظه کار، تند رو، لیبرال، مارکسیست و مانند آن می زدند[ می زنند] به نظر می رسد، چنین افرادی که بر اساس منافع شخصی و به دور از انصاف بردیگران برچسب می زنند، نه فقط نمی توانند راه آزادگی و مردمی اندیشی را در پیش گیرند، که مانع ناپیدای رشد مردم سالاری هستند.
امیر هوشنگ آریان پور
یکشنبه اول مهر 1386
