تاریخچه نفت
بزبان ساده
بخش اول- در دوران باستان
1- قیر- یک روایت تاریخی
سه هزار سال پیش در نزدیکی شهر بغداد، پادشاهی با چند تن از پسرانش برای شکار از شهر خارج شدند. یک شب، همینکه مشغول چادر زدن بودند، صدای عجیبی از زیر سنگهای آن محل شنیدند. اول خیال کردند صدای دیو و جن است، ولی ناگهان دیدند از محلی که صدا می آید گاز و مایع سیاه رنگی با فشار از زمین خارج می شود. همه از این پیشامد تعجب کردند . پادشاه پس از بازگشت در سفر نامه اش نوشت: " ما درکنار چشمه "فیر" چادر زدیم.
بنا بر نظردانشمندان، میلیونها سال قبل در اثر تغییراتی در ساختار کره زمین، مواد اورگانیک موجود،چون نباتات دریایی، حیوانات ، درختان و نباتات روی زمین، در عمق هزار متری کف دریا ها جای گرفته و روی آنرا رسوبات و گل و لای دریا پوشاند. در نتیجه فشار بی اندازه زیاد و درجه حرارت فوق العاده بالا به مرورتغییرات اساسی در ساختاراین مخلوط اورگانیک داده شد و اتمهای آن با تغییری تبدیل به مواد هیدروکربن که قابلیت سوختن دارد گردید. البته همه مواد اورگانیک به گونه نفت باقی نمانده، بلکه بستگی داشته است به این که این مواد در بین چه بستری مدفون شده باشند؟ تنها اگر این بستر شامل خاک "رس" و یا سنگهای نمکی باشد که مانع نفوذ نفت به خارج گردد. در آنصورت ذخایر نفت باقی مانده است؛ در غیر این صورت به مرور نفت به خارج نفوذ کرده و از بین رفته است. دانشمندان معتقدند که فقط 2 در صد از مواد اورگانیک ته نشین شده در دریا ها شانس تبدیل شدن به نفت خام را داشته است. ضمناً نفت خام ماده ایست که حیات دوباره آن غیر قابل تجدید است.
در زمان قدیم چشمه های نفت را چشمه های قیر می نامیدند، زیرا از این چشمه ها، همراه نفت، گل سیاه رنگ بد بویی از زمین بیرون می آمد.
در بعضی نقاط نفت در روی سطح آب چشمه ها یا حوضچه های طبیعی جمع می شد. مردم با جدا کردن آن نفت از روی آب، از آن برای روشن کردن چراغ استفاده می کردند.
از دوران قدیم از قیر استفاده های گوناگون می شده است. مثلاً بدنه خارجی کشتی ها را قیر اندود می کردند تا از نفوذ آب جلوگیری کنند. بام خانه ها و گاهی سنگ فرش کوچه ها را با قیر می پوشاندند. برای حمل آب از سبد هایی استفاده می کردند که با قیر آب بندی شده بود. میان آجرهای بنا ها را با قیر بند کشی می کردند. مصریان از قیر برای مومیائی کردن اجساد مردگان خود نیز استفاده می کردند.
یکی دیگر از موارد استفاده ازقیر، برای چسباندن اشیاء مختلف به یکدیگر از آن در کارهای هنری استفاده می شد.
در همان زمان در نقاط جنوبی ایران، بر اثر وجود نفت، شعله های آتشی دیده می شد که شب و روز روشن بود. می گویند در ایران آتشکده هایی وجود داشته است،که آتش آن ها سالیان دراز روشن بوده است.
2- آتش روان
با وجور آنکه در قدیم در قفقاز، عربستان و ایران نفت را می شناختند، ولی در هیچ کجا مردم به اندازه بین النهرین (عراق فعلی) از آن استفاده نمی کردند.
در آن زمان در شهر بابل مردمانی زندگی می کردند که افراد با فرهنگ و شهر نشینی بوده اند. هرودوت، تاریخ نویس یونانی نوشته است که مردم بابل در بعضی از بناهای این شهر به جای ساروج، قیر بکار می بردند. باستان شناسان تائید کرده اند که مردم این نواحی از شش هزار سالل قبل، از نفت استفاده می کرده اند.
بابلی ها به وسیله ای که مانند مشعل روشن، و شعله ور بود" نفت" می گفتند. بعد ها این کلمه به ماده ای که در زمان حال آنرا "نفت" می خوانیم اتلاق شده است، زیرا گاهی چشمه های نفت به علتی شعله ور شده و شب و روز روشن بوده اند.
3- موارد استفاده نفت در جنگ ها
بابلی ها چون خاصیت آتش گرفتن نفت را می دانستند، در هنگام جنگ از آن استفاده می کردند؛ به این ترتیب که پای قلعه دشمن نفت می ریختند و آن را آتش می زدند.
سالها بعد که یونانی ها به خواص نفت پی بردند، اختراع تازه ای کردند. آن ها نفت را با شوره و آهک مخلوط کردند؛ چون این مخلوط خود بخود آتش می گرفت، یونانی ها آن را به سمت دشمن پرتاب می کردند.
نفت روی آب هم می سوزد، به این دلیل در جنگ های دریایی از آن استفاده می شد. در جنگ اعراب علیه امپراتوری روم، که حدود هزار و سیصد سال قبل اتفاق افتاد، رومی ها مخزن کشتی هایشان را پر از نفت خام کرده و بوسیله تلمبه ای نفت را بالا می کشیدند و با لوله مخصوصی جلو کشتی های اعراب می ریختند. با آتش زدن این نفت ، آتش مشتعل یا شعله روان را به سوی کشتی های دشمن فرستاده باعث سوختن آن ها می شدند.
بعد ها در جنگ هایی که در تاریخ بنام جنگ های صلیبی معروف است، اعراب تلافی کرده و انتقام سختی از اروپائیان گرفتند.
ایرانیان و اعراب از قدیم بلد بودند برای بدست آوردن عطر، کافی است آب گل ها را در ظرفی با حرارت ملایم بجوشانند؛ چون عطر زودتر از آب بخار می شود، بخار عطر را از لوله های باریکی که اطراف آن را آب سرد فرا می گرفت عبور داده، بخار عطر، مایع شده و قطره قطره در ظرفی دیگر جمع می شد. این عمل را تقطیر می نامیدند و بوسیله آن مایعاتی را که با هم مخلوط شده باشند، می توانستند به آسانی از هم جدا کنند. زکریای رازی به این طریق از شراب الکل بدست آورد.
نفت خام که از چاه یا چشمه بدست می آید، مخلوطی از قیر و چند مایع مانند نفت سفید، بنزین، گازئیل و غیره است. اعراب با اطلاع از دانش تقطیر، به فکر افتادند که نفت را از همین طریق از قیر جدا کنند.
در حدود نهصد سال قبل،برای اولین بار در دمشق، که مرکز تهیه عطر بود، نفت را از طریق تقطیر تصفیه کردند، وبا تعجب مشاهده کردند که آن مایع سیاه و بد بو تبدیل به ماده بیرنگ و سبک تریا نفت سفید شده است! عرب ها آن را جوهر نفت نامیدند.
با کشف نفت سفید آتش روان از همیشه پر قدرت تر شد. هنگامی که دو هزار مرد جنگی شعله انداز مجهز به سلاح نفتی به دشمن خود حمله می کردند، سربازان دشمن مثل برف که در اثر گرما آب می شود، از بین می رفتند.
پیاده نظام و سواره نظام و ارابه های جنگی اعراب همه به این سلاح آتش زا مجهز بودند و برای پرتاب آتش روان از نیزه، موشک، نارنجک و بشکه استفاده می کردند.
اروپائیانی که در جنگهای صلیبی شرکت داشتند درنوشته های خود در این مورد چنین نوشته اند:"بعضی از شبها وقتی ما نزدیک قلعه های خود کشیک می دادیم، اعراب سر می رسیدند و قلعه را آتش می زدند. آنان بشکه هایی را با قلاب سنگ به طرف قلعه پرتاب می کردند که از ته آن آتش به بلندی شش متر شعله می کشید.از این بشکه ها صدایی بلند شنیده می شد که گویی رعد و برق شده و یا اژدهایی در آسمان پرواز می کند. نور آن ها آنقدر زیاد بود که آسمان مثل روز روشن می شد."
4- نفت و داروسازی
پس از کشف باروت و ساختن تفنگ،دیگر در جنگها از نفت استفاده نمی شد؛ اما در عوض استفاده از نفت به عنوان دارو روز بروز رواج بیشتری پیدا می کرد و حتی تا حدود یکصد و پنجاه سال قبل در آمریکا، نفت بیشتر برای استفاده دارویی استخراج می شد. راه های استفاده دارویی از نفت متفاوت بود. برای ساکت کردن درد دندان روغن نفت را روی گونه می مالیدند، برای درمان سینه درد کهنه، سینه بیمار را با روغن نفت مالش می دادند.
برای تهیه روغن نفت، نفت خام را در دیگ های مخصوصی می جوشاندند و بعد آن را به کناری رها می کردند. گل سیاه رنگی ته نشین می شد و مایع سبک و شفافی روی آن قرار می گرفت که آنرا روغن نفت می نامیدند. ( همان گریس و وازلین معمولی)
اگر کسی بر اثر سرمای هوا به سنگینی گوش مبتلا می شد، یک یا دو قطره نفت در گوشش می ریختند و بعد کمی پنبه در گوشش فرو می کردند. برای سرما زدگی هشت تا ده قطره روغن نفت در یک قاشق شراب داغ می ریختند و به مریض (بیچاره) می خوراندند.
برای معالجه بیمارانی که از درد کمر و درد مفاصل نمی توانستند حرکت کنند، روغن نفت بکار می بردند. روغن نفت برای مار زدگی نیز بکار می رفت.
5- طلای سیاه
در سال 1854 میلادی که چراغ نفتی اختراع شد، و نفت مورد استعمال بیشتری پیدا کرد؛ از همان تاریخ دوران صنعت نفت سفید آغاز، و عده ای را وادار کرد که بدنبال کندن یا حفر چاه برای دستیابی به مقدار بیشتری نفت بروند.
اولین چاه نفت که به شیوه جدید حفرو به نفت رسید ، چاه معروف " دریک" بود. این چاه در سال 1859 میلادی توسط شرکت سنکار در نزدیکی یکی از شهرهای آمریکا به نام " تیتوس ویل" حفر شد و در عمق 21 متری به نفت رسید.
شخصی که مامور این کار بود نامش "دریک" و کلنل یا سرهنگ بود. روشی که او برای حفر چاه بکار برد، همان روشی بود که چینی ها از قدیم برای حفر چاه نمک از آن استفاده کرده بودند. طرز کار " دریک" به این ترتیب بود: او لوله ای را به زمین فرو می برد که در آن لوله، میله ای به طور عمودی حرکت می کرد. سر بالایی میله به طنابی وصل بود و آن طناب به جرثقیلی بسته شده بود. جرثقیل میله را به وسیله طناب بالا می کشید و در ارتفاع معینی آن را رها می کرد. بر اثر برخورد میله به کف زمین، سوراخی در کف بوجود می آمد و لوله بداخل سوراخ رانده می شد. به این ترتیب عمق سوراخ مرتباً افزایش می یافت.
دستگاه حفر چاه نفت "دریک" بخوبی کار می کرد، ولی تا مدت دو سال در چاه هایی که حفر می شد اثری از نفت دیده نشد. اما بالاخره در صبح روز 27 اوت 1859 میلادی، موقعیکه میله دستگاه را از چاه بیرون می کشیدند، نفت از چاه فوران زد، و اهالی " تیتوس ویل" با خوشحالی دیدند که روغن سیاهی از اولین چاه نفت خارج می شود. این چاه قادر بود روزانه 1500 لیتر نفت تولید کند.
رفته رفته مقدار استخراج نفت با روش حفر چاه "دریک" بالا رفت. میزان استخراج نفت که در سال 1859 ، فقط 270 تن بود، سه سال بعد به 400 هزار تن بالغ گردید. چون این مقدار برای استفاده دارویی زیاد بود، لذا آمریکایی ها همه شمع هایشان را با چراغ نفتی عوض کردند. به این ترتیب مصرف نفت زیاد شد و جستجوی نفت در نقاط دیگر آمریکا و اروپا شروع شد.
6- مشکل حمل و نقل مواد نفتی
پس از آن که بتدریج منابع جدید نفت را کشف ، ودر نقاط دور افتاده چاه زدند، در آن هنگام با مشکل مسئله حمل و نقل این نفت به شهرها و بنادر برخورد کردند. بشکه هایی که تا آن زمان برای حمل نفت مورد استفاده فرار می گرفت، دیگر تکافوی نیاز مردم را نمی کرد، لذا ضروری بود که راه حل آسان تری را جستجو کنند. در ابتدا فکر کردند که جوی هایی از چوب ساخته تا نفت در آن جریان داشته باشد. نتیجه کاررضایت بخش نبود. بالاخره از لوله استفاده کردند. اولین لوله به طول هشت کیلومتر در سال 1885 از نزدیکی تیتوس ویل نفت را به نزدیکترین بندر می رساند.
برای حمل نفت به راه های دور، آسان ترین وسیله کشتی بود. نفت را به وسیله لوله به بندر رسانده و در بشکه هایی که روی عرشه کشتی چیده می شد، می ریختند. اما چون گنجایش بشکه ها کم بود، تصمیم گرفتند نفت را مستقیماً در مخزن زیرین کشتی بریزند. ولی مشاهده کردند که در اثر امواج دریا نفت داخل مخزن تکان خورده و با انتقال به آن سمتی که کشتی خم شده است، باعث بهم خوردن تعادل کشتی و در نتیجه غرق آن می گردید. برای رفع این مشکل مجبور شدند مخزن بزرگ کشتی را به مخازن کوچکتری تقسیم کنند و به این ترتیب اولین کشتی نفتکش در حدود 130 سال قبل در سال 1875ساخته شد.
مدتی بعد کشتی های نفتکش در دریای مدیترانه نیز مشغول حمل نفت شدند. با افزایش تعداد چاه های نفت، میزان تولید بالا رفت و تاجران آمریکایی برای فروش نفت اضافی شان به مردم دنیا، چراغ های نفتی ساخت آمریکا را به تمام دنیا صادر کردند.
7- موتور نفتی
در سال 1862 میلادی اولین موتوری که با نفت کار می کرد ساخته شد. تا آن زمان موتورها با استفاده از دیگ بخار به کار می افتادند. در آن سال مهندسی بنام " لونوار" موتوری اختراع کرد که با نفت کار می کرد. چندی بعد مهندس دیگری بنام "راول" کالسکه ای ساخت که با موتور نفتی کار می کرد. با توسعه موتور های نفتی و رونق اتومبیل رانی در اروپا و آمریکا، اولین مسابقه اتومبیل رانی در فرانسه انجام شد. اتومبیل ها از پاریس به یکی از شهر ها رفته و مراجعت کردند. در این مسابقه اتومبیل ها و موتورسیکلت های نفتی توانستند به سرعتی برابر با 25 کیلومتر در ساعت دست یابند.
تا حدود 140 سال قبل کشتی ها و لوکوموتیوها با ذغال سنگ بکار می افتادند. زغال سنگ بیش از حد جا می گرفت و سنگین بود، ضمن اینکه برای ریختن آن بداخل کوره های دیگ بخار، تیاز به کارگر داشت ضمن اینکه کار پر مشقتی بود ؛ در حالیکه نفت نه آنقدرها سنگین بود و نه جای زیادی می گرفت و کارگر هم لازم نبود، فقط کافی بود راننده لوکوموتیو شیر نفت را باز کند. 3 سال پس از آنکه چاه نفت "کلنل دریک" آغاز بکار کرد، اولین کشتی ای که با نفت کار می کرد در آمریکا ساخته شد.
مدتی بعد لوکوموتیو ها را هم نفتی کردند و قادر شدند فقط با سوختن 3 متر مکعب نفت، ترنی را با هجده واگن مسافری به فاصله 130 کیلومتری برسانند.
با توسعه صنعت ماشین سازی و تهیه مواد نفتی، روزبروز نفت مورد استعمال تازه تری پیدا کرد.
8- جاده سازی
مصرف دیگر نفت برای ساختن جاده بود. درقدیم برای اینکه عبور و مرور در راه ها آسان تر باشد، خاک جاده را کوبیده و سفت می کردند. تا اینکه شخصی بنام "مک آدام" از اهالی اسکاتلند راه بهتری پیدا کرد. او پیشنهاد کرد روی جاده را با مخلوطی از شن و سنگریزه بپوشانند. با وجود این بر اثر باران باز هم جاده ها گل می شد. راه حل نهایی در سال 1876 پیدا شد و دانستند اگر شن و ماسه سطح جاده را با قیر مخلوط کنند، دانه های شن و ماسه بهم می چسبند و بر اثر کوبیدن، پوشش سخت و صافی بر سطح جاده ایجاد می شود. با استفاده از این روش ( اسفالت کردن کف جاده ها) ، وضع جاده ها بمراتب بهتر شد و نفت مورد استفاده دیگری پیدا کرد.
9- - نفت در زیر دریا
پس از آنکه مصرف نفت زیاد شد و استفاده از آن در وسایل نقلیه رواج پیدا کرد، نفت چاه هایی که قبلاً حقر شده بود، برای رفع احتیاجات مردم کافی نبود. به این دلیل تا حد امکان در روی خشکیها ی زمین به دنیال نفت گشتند و سپس جستجوی خود را به اعماق دریاها توسعه دادند.
برای استخراج نفت از زیر دریا تقریباً به همان ترتیب عمل می شود که برای استخراج نفت در خشکی ها معمول است، یعنی ابتدا به کمک علم زمین شناسی نقاطی از زمین را که ممکن است نفت داشته باشد تعیین می کنند و سپس با انفجار دینامیت در آنجا ها زلزله مصنوعی ایجاد کرده و به کمک دستگاه های علمی دقیق به وجود نقاطی که احتمال وجود نفت در آنجا هازیاد تر است پی می برند. سپس کارشناسان اقدام به حفاری می کنند.
عملیات حفاری گاهی از اوقات از روی سکو های شناور صورت می گیرد. این سکو ها دارای سطح صاف و وسیعی است که به وسیله سه یا چهار پایه به کف دریا استوار شده است. در روی این سکو ها، دکل بلند حفاری و لوازم مربوطه, انبار نفت خام، محل زیست کارکنان سکو وحتی محل فرود هلی کوپتر قرار دارد. در بعضی از اوقات بجای سکو از کشتی های مخصوص حفاری استفاده می شود.
بخش اول- در دوران باستان 
